સાવિત્રી

ચમત્કારી સૂર્ય એક ગગનોથી પ્રહર્ષનાં

પૂર્ણતાના ધામરૂપ ભુવનો પે અમર્ત્ય સંમુદાતણાં

નીચે નીરખતો હતો;

જાદૂ ભર્યા વિકાસો એ શાશ્વતાત્મા કેરા સ્મિતતણા હતા,

એના આનંદના ગુપ્ત હૃત્સ્પંદોને બંદીવાન બનાવતા.

પ્રભુ કેરો સદાસ્થાયી દિન એની આસપાસ ફરી વળ્યો,

સનાતન પ્રભા કેરા પ્રદેશો દૃષ્ટિએ પડયા

આક્રાંત કરતા સારી પ્રકૃતિને પ્રમોદે પ્રમેશના.

એને દેહે લહ્યો કંપ સ્પર્શથી શાશ્વતીતણા,

સ્થિત આત્મા થયો એનો ઉત્સો પાસે અનંતના.

અગ્રભાગોમહીં સાન્ત એ રહેલી હતી અનંતતાતણા,

જે એક નિત્યની દૃષ્ટિ માટે નિત્ય નવા હતા.

શાશ્વતીએ

કરી ગુણિત પોતાની વિશાળી આત્મ-દૃષ્ટિને

અનંત નિજ સામર્થ્ય અને હર્ષ પ્રમોદે પલટાવવા,

કાળની સાથ ક્રીડંત' ચૈત્યો જીવો જેમાં ભાગ લઈ શકે,

અજ્ઞાત ગહવરોમાંથી નિત્ય-નવીન જન્મતી

ભવ્યતાઓમહીં વૈભવશાલિની,

અમર્ત્ય આવતા કૂદી પ્રભાવોમાં અજ્ઞાત શિખરોથકી,

અમર પ્રેમની ભાવોદ્રેકયુક્ત હૈયાની ધબકોમહીં,

પડી ન શકતી ફીકી કદીયે જે એવી મધુરતાતણાં

દૃશ્યોનાં સ્થાનકોમહીં.

સ્વપ્નગમ્ય બૃહત્તાઓ છે જે અદભુતતાતણી

ત્યાંથી ગભીર ચાપોને રૂપે પારભાસિની સ્થિર શાંતિનાં

અમર્ત્ય ગગનો મેઘમુક્ત નીચે સરકી ઊતરી પડયાં

નીલમી ગહરાઈમાં હૃષ્ટ હૃદયની અને

નયનોની સમીપમાં;

સૂર્યપ્રકાશ આંખોની મુલાકાતે આવ્યો, કેવળ રશ્મિને

બરદાસ્ત કરી લીધું પીડા વગર એમણે,

અને રૂપતણી જોઈ મૃત્યુમુક્ત પ્રસન્ન્તા.

એ હવામાંહ્યથી દેશવટો સંધ્યા અને ધુમ્મસનો હતો,

પ્રભાએ સ્ફુરતાં આવાં સ્વર્ગો માટે હતી રાત્રિ અસંભવા.

અસીમતાતણે હૈયે પાકે પાયે સ્થપાયલા

અધ્યાત્મ વિસ્તરો જોયા જતા હતા,

સર્જકાનંદના સ્પંદહીન સૌન્દર્યમાંહ્યથી

ભવ્ય એ જનમ્યા હતા;

મીઠે માપે ધરાયેલા વિચારો મૂર્ત્ત રૂપમાં

પ્રસન્ન કરવા દિવ્ય શાંતિની કો એક બેપરવાઈને,

ઊંડી ઊંડી માંગણીને અનંત અર્થ અર્થની

અને અતનુ રોમાંચ કેરા આવાસ કારણે

એની રૂપો કેરી જરૂરિયાતને

ઉત્તર આપતા હતા.

વિશ્વ-શકિતતણી આગેકૂચ કાળતણી મહીં,

ચક્રવર્તી સંમિતોમાં અને ભોમોમહીં દશફછાંદસી

આત્માની બૃહતીઓનો ચાલનારો વ્યવસ્થાક્રમ મેળમાં

હતાં આશ્રયનાં દાતા વિશ્વવ્યાપી હર્ષના રંગરાગને,

અનંત ધારતો રૂપો આત્મા જેમાં રહેલો વસ્તુઓમહીં,

ભુવનો સ્વપ્ન છે જેનાં

તે કલાશિલ્પીએ જેની વસ્તુ-આયોજના કરી;

અહીં જે સર્વ સૌન્દર્ય અને અદભુતતા હતી

અને અટપટું જેહ હતું વૈવિધ્ય કાળનું,

ઉપાદાન દ્રવ્ય તેનું અને તેનું મૂળ શાશ્વતતા હતી;

બન્યાં હતાં નહીં તેઓ દ્રવ્ય કેરા મૃધ ધુમ્મસમાંહ્યથી ,

સૂચના આપતાં'તાં તે પોતાનાં ગહવરોતણી

ને પોતાની શકિતઓની  મહાશ્રેણી તે ખુલ્લી કરતાં હતાં.

ઉદભવેલા સરહસ્ય ત્રિગુણ સ્વર્ગની તળે

સપ્ત અમર ભૂલોકો દેખાયા ભવ્યતા ભર્યા:

ધામો સૈભાગ્યવંતોનાં

વિનિર્મુક્ત થયા 'તા જે મુત્યુથી ને સુષુપ્તિથી,

જ્યાં કદીયે દુઃખ-શોક આવવાને સમર્થ ના,

જે દુઃખ-શોક આવે છે વિનષ્ઠાત્મ ખોજતાં ભુવનોથકી, 

પલટી નાખવા સ્થૈર્ય અવિકારી સ્વર્ગ-સેવી સ્વભાવનું

ને એની ઓજસે પૂર્ણ સ્થિતિ શાશ્વત શાંતિની,

ને મુદ્રા એહની નિત્યસ્થાયિની સંમુદાતણી.

હતાં મેદાન આવેલાં, પ્રભુ કેરી સુવિશાળ સુષુપ્તિના

વિસ્તારોના જેવાં જે લાગતાં હતાં,

અમૃતત્વતણા નીલ અગધોમાં શમી જતા

સ્વર્ગના બૃહદારામ પ્રત્યે પાંખો વિચારની

આરોહીને જતી હતી.

સ્વભાવ પલટાયેલો પૃથ્વી કેરો લહેતો શ્વાસ શાંતિનો.

સુખશર્મતણા સિંધુ સમાણી લાગતી હવા

યા શય્યા અણજાણેલા આધ્યાત્મિક વિરામની,

પરિપૂર્ણ પરાનંદ કેરી નીરવતામહીં

સ્વર સવે ગળી જાતિ બૃહતી શાંતિ નિશ્ચલા;

લાવતું 'તું જડદ્રવ્ય સુધ્ધાં ગાઢ સ્પર્શ અધ્યાત્મતાતણો,

રોમાંચિત થતું સર્વ અંતર્યામી એક દેવાધિદેવથી.

આ પૃથ્વીઓમહીં સૌથી નીચેનીય હતી સ્વર્ગ જ એક કો,

પૃથ્વીનાં દૃશ્યની શોભા ને પ્રસન્ન પ્રકાશને

સ્વર્ગીય વસ્તુ કેરી સુષમામાં પારેણામ પમાડતી.

શાશ્વત ગિરિઓ કેરી શ્રેણીઓ પર શ્રેણીઓ

જાણે નીલમને થાળે તેમ રેખા હતી ઉત્કીર્ણ જેમની

એ આંકતી કિનારોને સ્વર્ગ કેરા ઝગનારા બપોરની,

તેમ ઊર્ધ્વ દિશે આરોહતી હતી,

ને ધ્યાનલયનાં ઉચ્ચથકી ઉચ્ચ તેમનાં શિખરોથકી

નીચેનો સુણતી હતી

નીલ યાત્રીવૃન્દ કેરા આવાગમનનો ધ્વનિ

ને અકલાબ્ધિઓતણા

યાત્રા કરંત, વિસ્તીર્ણ, સમીપે આવતા જતા

મહંત સ્તોત્રના સૂરે શ્રવણો માંડતી હતી.

ગિરિનાં  ગહવરોમાંથી સરી આવ્યું વૃન્દ ગાનપરાયણ

કરતું પાર શાખાઓ પુષ્પોચ્છવાસ સુવાસિની,

માધુર્યોમાં થઈ ક્ષિપ્ર જતું મારી કૂદકાઓ પ્રમોદના;

દિવ્ય ઊર્મિલતાધારી સરિતાઓ શર્મની મર્મરે ભરી,

કામનાઓ મધુ-સ્વરી,

ભળી જતી સખીઓની સુખની ભ્રમિઓ સહ,

પછીથી પૃથુતા ધારી ગતે શાંત સ્વરના લયની મહીં

ઝાઝેરી ઝલકોવાળા સ્વપ્નના સ્રોતસો સહ

મર્મરંતી જતી સ્વચ્છ શાંતિ કેરાં સરોમહીં

.સંજ્ઞાહીના સંમુદાની ધાર પર ધરયલા

ને વિચારતણી એક રક્ષતા  શાશ્વતી સ્થિતિ,

કંડારાયેલ આત્માઓ હતા બેઠા સૂરની સરિતો કને

અવિકારી અવસ્થાઓમહીં આરસ સૌખ્યની

સ્વપ્નભાવ નિષેવતા.

પ્રભુના દિનનાં બાલ સાવિત્રીની આસપાસ વસ્યાં હતાં

વર્ણવ્યું ના જાય એવા મહાસુખે,

કદીય ન ગુમાવાતા સુખભાવે, આરામે અમરાત્મના,

પરમાનંદથી પૂર્ણ મહાવૃન્દ પ્રસન્ના શાવતીતણું.

આસપાસ મૃત્યુમુક્ત પ્રજાઓ ચાલતી ને બોલાતી હતી,

આત્માઓ સુપ્રભાશાળી સ્વર્ગ કેરા પ્રમોદના,

નરી સુંદરતા કેરાં મુખો, અંગો રૂપબદ્ધ પ્રકાશનાં;

સચેતન શિલામાંથી રત્નો જેમ કપાયેલાં પૂરોમહીં

અને આશ્ચર્યથી પૂર્ણ ગોચરોમાં ને લસંતા તટો પરે

રૂપો ઉજજવલ દેખાયાં, શાશ્વતીની જાતિઓનાં પ્રકાશતી.

એની ઉપરની દિશે

લયમેળે દેવતાઓ ગોલકો ઘુમરાવતા,

આપણા તારકો કેરી ભીમકાય કક્ષાઓ સ્ખલતી જતી,

અહીંયાં આંધળી શોધ

કરે જેની તે મુદામાં મગ્ન એવી સ્થિરતાઓ ચલ્યે જતી.

શ્રુતિ-તારો પરે સૂર કરતા 'તા આઘાત સંમુદા ભર્યા,

પ્રત્યેક ગતિ પામી 'તી સર્વથૈવ નિજ સંગીત આગવું;

રોમહર્ષ ભર્યાં ગાણાં પંખીડાંનાં અમ્લાન વિટપો પરે,

કલ્પનાની પાંખ કેરા સુરેન્દ્રધનુમાંહ્યથી

પક્ષકલાપના રંગો ઝલાયા જેમના હતા.

અમર્ત્ય સૌરભે સાન્દ્ર સજાઇ 'તી અનિલોર્મિ પ્રકંપતી,

ભાવે સ્ફુરંત હૈયાં ને કંપતી ગહરાઈઓ

લગતા 'તા એવા કુંજનિકુંજમાં

ખીલતાં 'તાં બાલ લાખો મૃત્યુમુક્ત વસંતનાં,

અસંખ્ય શુચિ તારાઓ રંગે રંગ્યા પ્રમોદના,

આશ્ચયાર્થે લપાનારાં નિજ લીલમ વ્યોમમાં :

હસતી આંખોથી જોતા પુષ્પપૂંજો પરીઓના પ્રદેશના.

અરાજક્ત્વ નર્તંતું, અબ્ધિ રંગછટાતણો,

તેણે સ્વર્ગતણી નિત્ય જાગ્રતા દુષ્ટિ સંમુખે

સ્વપ્ના પડદાવાળા ઢાંકણા પાર જે તરે

તે આશ્ચર્યતણી રંગઝાંય કેરી સંકુલ પાંખડીતણી

ધુતિને નિત્યની કરી.

અમર સ્વરમેળોએ સાવિત્રીની સુણતી શ્રુતિને ભરી;

મહાન એક ઉદગાર સ્વત:પ્રેર્યો શિખરોના પ્રદેશનો,

લયવાહી ભવ્યતાની પૃથુ પાંખે વહાયલો,

સ્વરના કોક અધ્યાત્મ ઊંડા હૃદયમાંહ્યથી

દેવો કેરાં રહસ્યોએ કંપમાન રાગોને રેલતો હતો.

વાતાવરણમાં એક આત્મા સૌખ્યે ભરેલો ભમતો હતો,

પર્ણમાં અથ પાષાણે ધ્યાને લીન આત્મા એક રહ્યો હતો;

સ્વરો વિચારના ભાનવાળા વાદિત્રવર્ગના

મૌનની જીવતી ધારે ધારે ભૂલા પડયા હતા,

ને કો ઊંડાણમાંહેથી, અગાધા ને અવર્ણ્યા વસ્તુઓતણી

શબ્દવિહીન જિહવાથી ગાનો ઉદભવતાં હતાં,

અજ્ઞાત જેહના દ્વારા ઉતારાતો હતો સૂર-સ્વરૂપમાં.

અદૃશ્ય સ્વરની સીડી પર આરોહ સેવતું,

ક્ષણભંગુર તારોની ઉપરે અટતાં  જતાં

પ્રયાસ કરતાં થોડાં સોપાનોથી ન સંગીત અભીપ્સુતું,

પરંતુ નિજ નિઃસંખ્ય નિત્ય નિત્ય નવા નવા

સૂરોને બદલ્યે જતું

ભાવોદ્રકમહીં પૂર્વદૃષ્ટિહિત શોધતા,

અને રાખી રહ્યું 'તું એ નિજ જૂની સંમુદાઓ અવિસ્મૃતા,

ખજાનો વધતો જાતો હતો જેનો ગૂઢ હૃદયની મહીં.

આકર્ષણ અને ઈચ્છા સંશોધાયાં હતાં ન જે,

પ્રત્યેક તેમના સાદ દ્વારા ઝંખા ચેતના રાખતી હતી,

કરી પ્રાપ્ત ફરીથી એ શોધતી 'તી અતૃપ્ત ગહનોમહીં,

જાણે કે કોક ઊંડા ને ગુપ્ત હૃદયની મહીં

માર્ગણા કરતી 'તી એ

ગુમાવાયેલ કે ચૂકી જવાયેલું કો મહાસુખ માણવા.

વિલાઈ દૂરમાં જાતી એ સુરાલિઓમહીં

મુગ્ધ ઇન્દ્રિયની જાદૂગરી ભેદી માર્ગ મેળવતી જતી,

સાંભળી શકતી 'તી એ દિવ્યાત્માની યાત્રા ગીતસ્વરે ભરી,

ફેન ને હાસ્યની વચ્ચે પોતાગ્રે લલચાવતી

મોહિનીને પવિત્રાત્મ સર્સની દ્વીપમાલની,

સાહસો ભયથી મુક્ત રૂપાળાં  તે પ્રદેશનાં,

નૃવિહંગી જહીં મુગ્ધ કરતાં ગાન ગાય છે

નિત્ય ફેનાયલા રે'તા સાગરોમાં લયાળા ખડકોથકી.

સામંજસ્યમહીં આધા દૃષ્ટિના મુકિત મેળવી

આપણા પરિસીમાથી બાંધનારા રશ્મિમાંથી વિચારના,

ને ગમે વેશધારી પ્રભુને ભેટવામહીં

આપણા અંધ હૈયાની અનિચ્છાના પાશથી મુકિત મેળવી,

આખી પ્રકૃતિને એણે દોષમુક્ત જોઈ અદભુત લાગતી.

સમાક્રાંત થઈ રંગરાગે સુન્દરતાતણા,

સ્વભાવ સત્ત્વોનો એનો પ્રસરીને આંદોલિત થતો હતો,

એનાં બાહ્ય સ્વરૂપોની

સાથે ઊંડી એકતાનો દાવો એ કરતો હતો,

અને સૂરલયો સર્વ ઝીલવાને માટે શુદ્ધ બનેલ, તે

એના હૈયાતણા તારો પર અશ્રાંત સ્પર્શની

સ્વર્ગીય સૂક્ષ્મતાઓએ બલાત્કારે વધુ જીવંત હર્ષણો

લાધાં, સહી શકાતાં જે નથી પાર્થિવ જીવને.

અહીંયાં હોત જે દુઃખ તે જવલંતું મહાસુખ હતું તહીં.

અહીંયાં જે બધું માત્ર છે સંકેત સાન્દ્રાનુરાગથી ભર્યો,

છે રહસ્યયી છાયા

જેને ભવિષ્ય જોનારો પ્રવકતા અનુમાનતો,

ને જે ગોચર ચીજોમાં જોતો આત્મા પ્રમોદનો,

તે બધું પલટો પામી

કલ્પ્યું ન જાય અત્યારે જે માધુર્ય તેયે અડકું બને.

મહાબલિષ્ઠ સંકેતો

દબાણે જેમના પુથ્વી ભય પામી પ્રકંપતી,

કાં કે તે ના તેમને સમજી શકે,

ને વિચિત્ર અને ભવ્ય રૂપે રે'વું પડે અસ્પષ્ટ જેમને,

અનંત મનનો તે હ્યાં કોશ આરંભનો હતા,

ભાષાનુવાદકારી તે હતા શાશ્વત શર્મના.

સામાન્ય ઘટના એક હતી ઈહ મહામુદા;

આપણો માનુષી મોદ ધાગો જેનો પડેલ છે

તે બંદીવાન રોમાંચે વિદ્યમાન મનોજ્ઞતા

પ્રતીકાકાર આવી 'તી બની શોભન બેતમા,

દુકૂલે દેવના રિદ્ધિ કસબી કામની મહીં.

વસ્તુઓ વિરચાયેલી હતી કલ્પાયલાં ગુહો,

ઊંડો પાર્થિવ આનંદ તાગવાને મન જ્યાં આવતું હતું;

અનંતતાથકી દિપ્ત હતું હૈયું પ્રદીપિકા,

હતાં અંગો કંપમાન ઘનત્વો ચૈત્ય-આત્મનાં.

આરંભના પ્રદેશો આ હતા, પ્રાંગણ બ્હારનાં,

બહુ મોટા છતાં ક્ષેત્રે અને મૂલ્યે છોટકા સહુથી હતા,

અમર્ત્ય દેવતાઓની મુદાઓ અલ્પ અલ્પથી.

સાવિત્રીની દૃષ્ટિ એથી વધુ ઊંચે ફરી વળી

અને નીલમ શાં નીલ મોટાં ખુલ્લાં થતાં દ્વારોમહીં થઈ

પ્રવેશી એ પાર કેરી જ્યોતિની બૃહતીમહીં

ને જ્ઞાત થયું એને કે બારણાં માત્ર એ હતાં

રિદ્ધિમંત સજાયેલાં ને એ પ્હોંચાડતાં હતાં

ઉદાત્તતર લોકોમાં સુખશર્મે  સુહામણાં .

એ સ્વર્ગોના સમારોહો ઊર્ધ્વ પ્રત્યે અખંડ બઢતા હતા;

એક કેડે અન્ય ક્ષેત્રે ઝીલી એની દૃષ્ટિ ઊડંત ઊર્ધ્વમાં.

પછીથી એક જે કૂટ લાગતું 'તું ઊર્ધ્વના અધિરોહનું

ને જ્યાં એક હતા સાન્ત ને અંનત ઉભયે, તેહની પરે

વિમુક્ત ભાવથી એણે જોયાં ધામો ઓજસ્વી અમરોતણાં,

જેઓ સ્વર્ગીય આનંદ અર્થે જીવન ધારતા

ને જેઓ શાસતા રાજ્યો અંતરિક્ષોતણાં અમ્લાન જ્યોતિનાં.

મહંત દેવતારૂપો હતાં બેઠા અમર શ્રેણિઓમહીં,

સ્ફાતિકાગ્નિતણી પારદર્શિતાની મહીં થઈ

અજાતા દૃષ્ટિની આંખો સાવિત્રીની ભણી વળી.

પ્રહર્ષણતણી રેખે રચાયેલા દેહોની સુષ્મામહીં

મુદાને સ્તબ્ધતા દેતા આકારોમાં મોહક માધુરીતણા,

લસતે પગલે સૂર્યમણિ કેરાં માનસ પ્રાંગણો પરે

સ્વર્ગના પાત્રવાહકો

વારુણી શાશ્વતાત્માની લઈ ચક્કર મારતા;

તેજસ્વી તનુઓ કેરાં સંકુલો ને જીવો સંચલ ભાવથી

આંકતાં  'તાં ગાઢ-ગૂંથ્યા પ્રમોદને,

નિગૂઢ હર્ષની ભાવે ભરેલી એકતામહીં

સદા સંયુક્ત રે'નારાં જીવનોનો સંવાદી ક્રમ સેવતી

જાણે કે સૂર્યનાં રશ્મિ જીવંત દિવ્ય હો બન્યાં

એવી દેવી અપ્સરાઓ હેમવક્ષોવિભાસિની

પ્રકાશમાન ને નીલ નીલમી સ્વપ્નમાં થઈ

પ્લવતા સુખના રૌપ્ય બિંબમાંથી પ્રવહંત પ્રવાહમાં

ન્હાતા કુંજ નિકુંજોમાં વિહાર કરતી હતી,

સૌવર્ણ દેહથી દીપ્ત ઘન જેવાં હતાં વસન એમનાં,

પરીઓના શાદ્ધલોમાં ચમકીલે ચરણે કરતી ગતિ,

મત્ત નિર્દોષતાઓની એ કુમારી ચાલથી ચાલતી હતી,

ને રંગરાગ પોતાના પ્રભુનું છે નૃત્ય એવું પિછાનતી,

ગૂંથાઈ એકબીજા શું

માણતી એ હતી ગોળ ઘૂમી હૈયા કેરા જ્યોત્સ્ના-મહોત્સવો.

સુનિર્દોષ કલાકારો ભૂલચૂક વિનાનાં રૂપકોતણા,

સ્વરના ને છંદયુક્ત શબ્દો કેરા જાદૂઈ શિલ્પકારકો,

અનિલાલક ગંધર્વો ગાતા 'તા કર્ણ કારણે

રાસડા રૂપ દેનાર વિશ્વવ્યાપી વિચારને,

પંકિતઓ જે વિદારે છે દેવ કેરા મુખનું અવગુંઠન,

પ્રજ્ઞાન સિંધુના લાવે ધ્વનિઓ જેહ તે લયો.

મૂર્ત્તિઓ મૃત્યુથી મુક્ત અને ભાલ પ્રભાભર્યાં,

મહાન આપણા એવા પિતૃઓ એ દીપ્તિમાં ચાલતા હતા;

અસીમ ઓજવાળા ને પરિતૃપ્ત પ્રકાશથી

પ્રયાસ આપણો જેને માટે છે તે

સર્વનો એ ભાવ ભોગવતા હતા.

ઉત્કૃષ્ટ ઋષિ દ્રષ્ટાઓ, કવિઓ ભાવ-પ્રેરિયા,

ઊર્ધ્વથી આપણી પાસે બની યાત્રિક આવતા

સનાતન વિચારોને દૃષ્ટિથી અવલોકતા,

આપણી ખોજને લીધે જે વિચારો બની વિકૃત જાય છે,

અને વંચિત થાયે છે વાઘા સજાવતા મને,

દેવો પ્રસવપીડાથી તેમ જેઓ વિરૂપિત બની જતા,

પકડયા છે મહાશબ્દો એમણે જે અત્યારે મંદ છે સ્વરો

ગ્રહાતા મર્ત્ય જીહવાએ મહામુશ્કેલ હર્ષથી.

બળિયા ઠોકરાતા ને પડતા પાપની મહીં

તે પ્રશાંત દેવતાઓ હતા ત્યાં ગૌરવે ભર્યા.

તહીં વિધુતથી પૂર્ણ, મહિમા જે જવાલાનો સંગ સેવતો,

સહાનુભુતિ ને દૃષ્ટિ કેરી ઊર્મિઓમહીં ઓગળી જતો,

અન્યો કેરી સંમુદાએ સ્પંદનારી વીણા માફક વાગતો,

આકર્ષાતો અવિજ્ઞાત મોદોના રશ્મિઓ વડે,

સ્વભાવ માનુષી એનો મૂર્છામગ્ન સ્વર્ગના સુખથી થયો;

જોયો આશ્લેષ ત્યાં એણે પૃથ્વીને મળતો ન જે,

ને ઝીલી અમૃતા આંખો અનાવરણ પ્રેમની,

ચઢી એ વધુ ઊર્ધ્વે ને ભૂમિકાથી ભૂમિકા પર એ ગઈ,

વાણીથી ના વધું જાય, ન કલ્પ્યું જાય માનસે

તે સૌની પાર એ ગઈ:

અપાર પ્હોંચવાળા ત્યાં હતા લોક

રાજતા મુકુટો જેવા વિલોડાતા નિસર્ગના.

માધુરી ત્યાં હતી એક શાંતભાવી મહત્તરા,

વધુ સૂક્ષ્મ અને ઊંડું ક્ષેત્ર આકાશનું હતું,

યોજના વધુ ઓજસ્વી

દિવ્યમાં દિવ્ય આપી જે શકે છે ભાવ તે થકી.

વહેતો 'તો તહીં શ્વાસ સ્રોત એક દૃષ્ટિસંપન્ન ચિત્તનો,

રૂપ આત્માતણું એક હતું વસન પાતળું :

હતો રંગ દૃશ્યમાન આભા ત્યાં સંમુદાતણી;

અર્ધ અમૂર્ત્ત આકારો દેખાતા દૃષ્ટિને હતા

ને છતાં તે સ્પર્શગમ્ય વિધે વિલસતા હતા

ને અંતરસ્થ આત્માનો સંવેદાતો સ્પર્શ સમર્પતા હતા.

ઉચ્ચ પૂર્ણત્વ પામેલી ઇન્દ્રિય ઘુતિ ધારતી

આંતર જ્યોતિની દાસી સુખભાગી બનીને વસતી હતી,

પ્રત્યેક લાગણી બાલ બળવંતું  હતી શાશ્વતનું બની

અને વિચાર પ્રત્યેક હતો દેવ દેદીપ્યમાન મીઠડો.

હવા જ્યોતિર્મયી એક લાગણી ને સાદ એક હતો ધ્વનિ,

સૂર્યપ્રભા હતી દૃષ્ટિ આત્માની ને સ્વપ્ન એનું શશિપ્રભા.

વિશાળા એક જીવંત પાયા કેરી પર નિઃશબ્દ શાંતિના

શકિતશાળી અને સ્વચ્છ હર્ષરૂપ હતું બધું.

એ ઊંચાણોમહીં આત્મા સાવિત્રીનો પ્લવતો ઊર્ધ્વ સંચર્યો

ઊંચે ઊડી જતા પક્ષી પેઠે દૃષ્ટે પડયા વિના,

ચડાવ સાથ જે તાલ મિલાવે છે

સ્પંદમાન સ્વ-હૈયાનો સુમેળના,

અને વિરામ આવે છે જયારે બંધ થઈ જાનાર પાંખનો

ત્યારે સંતોષથી પૂર્ણ છેલ્લા સૂર સાથે જેહ પ્રકંપતું

ને નિજાત્માતણી મુકિત સાથે મૌન નિષેવતું,

હર્ષનો ભાર હૈયાનો એનો ખાલી થઈ જતાં.

આરોહી હર્ષના રંગ-રંગ્યા હૈયે અનુભૂતિ ચડી ગઈ

અગમ્ય ભુવનાલોકે કુંડલાકાર ઊડણે.

કાળ ત્યાં શાશ્વતી સાથે બની એક વસ્યો હતો;

અપાર પરમાનંદ હતો યુક્ત ત્યાં તલ્લીન વિરામ શું.

જેમ ડૂબી ગયેલું કો દીપ્તિના ને સંમુદાના સમુદ્રમાં

આ વિસ્મિત કરી દેતાં ભુવનોનાં ભ્રામક ગહનોમહીં

વાચાહીન બની જઈ,

તેમ મોં ફેરવી એણે જોઈ જીવંત તેમની

ગ્રંથિ ને જન્મની જગા,

તેમની મોહની કેરી જોઈ ચાવી,

ઉત્સ જોયો તેઓ કેરા પ્રમોદનો,

ને જણ્યું કે તે જ છે એ જે ફસાવે ફંદે જીવન આપણાં,

જાળે એની ઝલાયેલાં દયાહીન ડરામણી,

બંદી શિબિર પોતાનું વિશ્વને જે બનાવતો,

ને નિઃસીમ અને ખાલી પોતાનાં બૃહતોમહીં

બનાવે શ્રમ તારાઓ કેરો વ્યર્થ પરિક્રમા

ને મૃત્યુને બનાવે જે અંત એકેએક માનવ માર્ગનો

ને મજૂારી શોક-દુઃખ માનવીના પ્રયાસની.

હતો એ જેહનો એના ચૈત્યે કીધો હતો સંમુખ સામનો,

મૃત્યુ ને રાત્રિના એના સ્વરૂપનો,

એનાં અંગોમહીં સર્વ માધુરી થઈ 'તી જમા,

ને એણે અંધ કીધું 'તું હૈયું એનું સૂર્યોની સુષમા પ્રતિ.

રૂપાંતર હતું પામી ગયું રૂપ ભયંકર.

મિટાવી દઈને એનો અંધકાર

ને ઉદાસ નાશકારક શકિતને

રહસ્યને કરી ખુલ્લું એનાં ઉચ્ચ ચિરીતોતણું ,

પ્રકટ્યો દૃષ્ટિની સામે ગુપ્ત એક મહાવૈભવ ને થયો

ઊભો એ જ્યાં એકવાર મૂર્ત્તિમંત હતું શૂન્ય વિશાળવું.

છાયાળું મુખ રાત્રીનું ચમત્કારી મુખ એક બની ગયું.

હતી હણાઈ અસ્પષ્ટ લાગનારી અનંતતા,

ઘોર અજ્ઞાતમાંહેથી જેના અંધકારે બહિર-રેખથી

બનાવ્યું 'તું તામોગ્રસ્ત વિપત્કારી સ્વરૂપ એક દેવનું,

ભાગી ભ્રમ ગયો 'તો જે શસ્ત્રસજજ બનાવે હસ્ત શોકના,

ને હતો અજવાળાયો ખાડો અજ્ઞાન, જેહનાં

પોલાં ઊંડાણના દ્વારા અપાયો 'તો ઘોર સ્વર અસારને.

જયારે નિદ્રામહીં જાગી ઊઠતી આંખ સામને

બાંધણી છાયથી ઘેરી ખોલતી એક ગ્રંથની

અને દૃષ્ટ થતી દીપ્તિમાન અક્ષરમાલિકા,

છે અંકાયેલ જેનામાં સ્વર્ણ અર્ચિ વિચારની,

સાવિત્રીની દૃષ્ટિને ત્યાં તેમ એક

ચમત્કારી રૂપ ઉત્તર આપતું,

જેના માધુર્યને લીધે આંધળીથીય આંધળી

વેદના જિંદગી કેરી ન્યાયયુક્ત બની જતી.

સંઘર્ષ સૃષ્ટિનો સર્વ એને માટે સહેલું મૂલ્ય લાગતું,

વિશ્વ ને વેદના વિશ્વ કેરી એને માટે યોગ્ય જ લાગતાં.

જાણે કે હોય ના પુષ્પકોશ પુષ્પ કેરો સૂરસમૂહના

સંગીતના તરંગો પે દૃશ્યમાન, વાયવીય પ્રકારનો,

તેમ પ્રકાશની પાંખડીઓવાળું પદ્મ એક પ્રમોદનું

તરલાયિત  હૈયાથી વસ્તુઓના રૂપધારી બની ગયું.

યત્રણા ને રહી લેશ પણ તારકની તળે,

અનિષ્ટ રહ્યું રક્ષાયેલું છદ્મવેશ પૂઠે નિસર્ગના;

દ્વેષનું મિષ કાળું ના રહ્યું બિલકુલે હવે,

પ્રેમના પલટાયેલા મુખે તાલભાર ના ક્રૂરતાતણો.

ઘોર કલહના ગ્રાહ પ્રેમ કેરા દ્વેષરૂપ બન્યો હતો;

સ્વામી એક બની જાવા માગતો પ્રેમ નિષ્ઠુર

અહીંયાં લઈ લે સ્થાન મૂળના મિષ્ટ દેવનું;

પોતાને જન્મ દેનારી વીસરીને પ્રેમની પરમેષણા,

સંકળાઈ જવાની ને  એકતા પામવાતણી

વીસરી ઉત્ક કામના,

બધું ગળી જવા માંગે છે એ એક પોતાની જાતની મહીં,

જેને એણે બનાવ્યો છે પોતાનો, તે જીવને ભરખી જવા,

ઐક્યાર્થની અનિચ્છાને

દંડ દેતો દુઃખથી ને વેદનાથી વિનાશની,

જરા કેરા નકારોથી રોષાવિષ્ટ બની જતો,

લેવાને તીવ્ર ઉત્સાહી, આપવાની રીતને નવ જાણતો.

મસ્તકેથી પ્રકૃતિના કાળી કાનટોપી ફેંકાઇ મૃત્યુની;

છૂપેલો દેવનો પ્રેમ પ્રકાશ્યો એહની પરે.

એક સ્વરૂપમાં સર્વ ચારુતા ને મહિમા, સર્વ દિવ્યતા

એકઠાં હ્યાં થયાં હતાં;

એક મુખતણી આંખોથકી એની

હતાં જોતાં અર્ચાતાં સર્વ લોચનો;

મહિમાવંત પોતાનાં અંગોમાં એ દૈવતો સર્વ ધારતો.

મહાસાગર શો આત્મા વસ્યો અંતરમાં હતો;

હર્ષમાં ન સહે એવું અને જીત્યું જતું ન જે

તેવું પૂર મુકિતનું ને પારની સંમુદાતણું

ઊઠ્યું અમર રેખાઓમહીં સુંદરતાતણી.

ચતુર્ગુણ સદાત્માએ સ્વીકિરીટ એની મહીં ધર્યો હતો,

રહસ્યમયતા જેણે ધારેલી છે અનામી એક નામની,

અખૂટ અર્થમાં એક શબ્દ કેરા

આશ્ચચર્યે  પૂર્ણ ઉદ્દેશ લખતું વિશ્વ જેહનો.

દૃશ્યો વિશ્વતણો શિલ્પી એનામાં એકસાથ જે,

કલા અને કલાકાર પોતાની કૃતિઓતણો,

જે દૃષ્ટ વસ્તુઓનો છે આત્મા, દ્રષ્ટા, વિચારક,

જે સૂર્યોમાં જલાવે છે તાપણીઓ પોતાની છાવણીતણી,

ને તારાએ ખચ્યું વ્યોમ કારાગાર બનાવતો,

તે વિરાટે અભિવ્યકત કર્યું છે સ્વ-સ્વરૂપને

વાણીરૂપ બનાવી જડદ્રવ્યને :

પદાર્થો અક્ષરો એના ને ઓજા શબ્દ એહના,

ઘટનાવલિઓ એની જિંદગીનો સંકુલ ઈતિહાસ છે,

એના આખ્યાનનાં  પૃષ્ઠો છે સમુદ્ર તથા સ્થલ,

એનું સાધન છે સ્થૂલ-દ્રવ્ય ને છે એનું અધ્યાત્મ ઈંગિત;

પોપચાનો ઉઠાવે એ આલંબાવે વિચારને,

વહાવે ચૈત્ય-આત્માને રક્ત કેરા પ્રવાહમાં.

તે છે સંકલ્પ એનો જે અણુમાં ને લોષ્ઠમાં સંપ્રવર્તતો,

જે સંકલ્પ કરે કાર્ય હોશ કે હેતુના વિના,

બુદ્ધિ જેને જરૂર ના

વિચારવાતણી કે ના યોજના કરવાતણી,

અપરાજેયતા સાથે જાતને સર્જતું જગત્ ;

કેમ કે દેહ છે એનો દેહ દેવાધિદેવનો

ને એને હૃદયે રાજે વિરાટ્ , રાજાધિરાજ જે.

સુવર્ણ-શિશુ એનામાં છાયા ઢાળે સ્વરૂપની,

સૂર્ય-શિરસ્ક ધારંતા બૃહતે જે જન્મ એનો પ્રપોષતો :

વિચારો ને સ્વપ્ન કેરો કર્તા હિરણ્યગર્ભ એ

જોતો અદૃશ્ય છે તેને, અને સાંભળતો સ્વરો

મર્ત્ય શ્રવણની ભેટ લેવા આવ્યા કદી ન જે,

એ શોધી કાઢનારો છે તથ્યોને અવિચારિત,

કદીયે આપણે જાણ્યું હોય જે તેહના થકી

જે સત્યતર સત્ય છે,

અંતરતર અધ્વોએ નેતા દોરી જનાર એ;                                               

છે એ દ્રષ્ટા પ્રવેશેલો નિષિદ્ધ મંડલોમહીં;

છે જાદૂગર એ જેની પાસે દંડ વિચારનો

રહેલો છે સર્વશકિત ધરાવતો,

એ નિર્માણ કરે ગુપ્ત અસૃષ્ટ ભુવનોતણું.

સજજ સુવર્ણ વાણીથી અને હીરક નેત્રથી

દૃષ્ટિ દર્શનની એની ને છે એની વાણી ભવિષ્ય ભાખતી,

રૂપે અરૂપને ઢાળી આપનારો મૂર્ત્તિ-કલ્પક એહ છે,

છે યાત્રી અણદીઠેલી કેડીઓને કાપીને કાઢનાર એ,

રહસ્યમાં રહ્યો છે તે વહનિને એ વહી જતો,

ને છે વાચા એ અનિર્વચનીયની,

છે અદૃશ્ય શિકારી એ પ્રકાશનો,

નિગૂઢ પરમાનંદો કેરો છે દેવદૂત એ,

વિજેતા છે રાજ્યોનો ચૈત્ય-આત્મનાં.

પૃષ્ઠ-ભાગે હતો ઊભો ત્રીજો આત્મા, ગુપ્ત નિદાન તેમનું,

પર-ચૈતન્યનો પિંડ જ્યોતિ મધ્યે પુરાયલો,

નિજ સર્વજ્ઞ નિદ્રામાં સ્રષ્ટા સૌ વસ્તુઓતણો.

એની નિસ્તબ્ધતામાંથી, વૃક્ષ ઊગે તેમ સૌ આવતું હતું;

એ બીજ આપણું છે ને હાર્દ છે આપણું અને

છે શીર્ષ આપણું, આધાર આપણો.

બંધ આંખોથકી એની

આવતો ઝબકારો જે તે જ સર્વ પ્રકાશ છે:

એના હૃદયમાં ગૂઢ રહેલું છે સત્ય સકલ જાણતું,

પોપચાં પૂઠળે એનાં પુરાઈને રશ્મિ સર્વજ્ઞ છે રહ્યું:

જ્ઞાનપ્રજ્ઞાન છે એ જે આવતું ના વિચારોથી,

અમર્ત્ય શબ્દને એનું મૌન નિઃશબ્દ આણતું.

પોઢ્યો છે અણુમાં એ, છે પોઢ્યો પ્રોજજવલ તારકે,

મનુષ્ય, દેવ, પ્રાણી ને પાષાણેય એ જ પોઢી રહેલ છે:

એ ત્યાં રહેલ છે તેથી સ્વ-કાર્ય કરતું અચિત્ ,

એ ત્યાં રહેલ છે તેથી મરવાનું ભૂલી જગત જાય છે,

પ્રભુને વર્તુલે છે એ કેન્દ્રરૂપ બની રહ્યો,

છે એ પરિધિને સ્થાને ક્રમમાર્ગે નિસર્ગના.

એની નિદ્રા સર્વશકિતમત્તા છે વસ્તુઓમહીં,

જાગેલો એ નિત્યરૂપ અને પરમદેવ છે.

ઊર્ધ્વે હતું લયે લીન મહાસુખ અનંતનું,

એનો સર્વજ્ઞ ને સર્વશકિતમાન આરામ શાંતિએ ભર્યો,

હતું અચલતાયુક્ત મૌન એનું કેવલાત્મક  એકલું.

અસંખ્ય મિત્રતા કેરા મેળોમાં હ્યાં શકિતઓ સૌ વણાઈ 'તી.

શિરોભાગે હતા પ્રેમ ને પ્રમોદ મધુરા એ સ્વરૂપના,

પ્રલોભાવંત ફંદાની તેમની જાળની મહીં

ફરીથી પકડાયેલા જે આનંદો

ગૌરવ માણતાં અંગો સામોદ ધારતાં હતાં

તે સૌ આનંદ દેતા 'તા પાછું પાડી હૈયું હાંફે ભરાયલું,

અને આવ્યા હતા ભાગી પછવાડે તજાયલી

ઈચ્છાથી જિંદગીતણી.

જે કો દર્શન આંખોની દૃષ્ટિથી છટકી જતું,

જે કોઈ સુખ આવે છે સ્વપ્નમાં કે સમાધિમાં,

કંપતા કરથી પ્રેમે ઢોળ્યું અમૃત હોય જે,

પ્યાલો પ્રકૃતિનો ધારી હર્ષ જે શકતો નથી,

તે એના મુખ-સૌન્દર્યે ગાઢ ગાઢ ભર્યાં હતાં,

વાટ જોતાં હતાં એના હાસ્યના મધની મહીં.

હોરાઓના મૌન દ્વારા સંતાડાયેલ વસ્તુઓ,

જીવંત અધરોએ જે ભાવનાઓ સ્વર મેળવતી નથી,

અનંત સાથનો ભેટો આત્મા કેરો અર્થગર્ભ વડે ભર્યો,

એનામાં જન્મ પામ્યાં 'તાં ને બન્યાં 'તાં ભભૂકતાં:

ફૂલનો ને તારલાનો રહસ્યમય મર્મર

એના અગાધ આલોકે આવિર્ભૂત કરતો 'તો નિજાર્થને.

ઓઠ બંકિમતા-ધારી હતા એના

ભાવવાહી ઉષા કેરા ગુલાબ શા;

ચિત્ત કેરા ચમત્કાર સાથ એનું સ્મિત જે ખેલતું હતું

ને હતું છોડતું જયારે મુખ, ત્યારે રહેતું હૃદયે હતું,

પ્રભાત-તારકા કેરી ધુતિએ ધુતિમંત એ,

આવિષ્કારે  વિશાળા આકાશ કેરા રત્નશ્રી રચતું હતું.

એની દૃષ્ટિ હતી માંડી મીટ શાશ્વતતાતણી;

ભાવ એના મીઠડા ને શાંત ઉદ્દેશ્યનો હતો

સવિવેક વાસો પ્રસન્નતાતણો,

ને ખુલ્લો કરતો 'તો એ હોરાઓના પ્રમોદમાં

યુગો કેરા પ્રકાશને,

પ્રજ્ઞાના સૂર્યને એક ચમત્કારી નિકુંજમાં.

એના માનસની વાધવૃન્દીય બૃહતીમહીં

વિરોધી સઘળી ખોજો જાણતી 'તી સગાઈ ગાઢ તેમની,

સમૃદ્ધહૃદયા તેઓ મળતી 'તી પરસ્પર

ને તેઓ એકબીજાને હતી અદભુત લાગતી,

એમના કોટિ સૂરોની પ્રત્યે આશ્ચર્યભાવ એ

પરસ્પર બતાવતી,

અને હતી રહેતી એ ભાઈભાંડુ સમી એક કુટુંબના,

જેમ કોઈ મુદામગ્ન દેવના તંતુવધાથી

ઉદભવે સૂરસંવાદ ઉર્મિગીતે વહેતી તંતુવધતી

એકેય દિવ્ય આનંદ ગવાયા વણ ના રહે

તે માટેના પ્રયત્નમાં,

હતું જીવન તેવું એ મૂર્ત્તિમંત પ્રકાશમાં.

લાગતો એ હતો સીમા મુક્ત વ્યોમ-વિશાળતા,

શોકનિર્મુક્ત પૃથ્વીનો તીવ્રભાવી ભાવ એ લાગતો હતો,

વિશ્વવ્યાપી સૂર્યનું એ હતો જવલન લાગતો.

અન્યોન્યને રહ્યાં જોઈ બન્ને, આત્મા હતો આત્મા વિલોકતો.

પછી ભજનના જવો હૈયા કેરી ભ્રાજમાન ગુહાથકી

સ્વર એક ચઢ્યો ઊંચે, જાદૂઈ સૂર જેહનો

તીવ્ર રુદન પૃથ્વીનું

પલટાવી શકયો મોટા હર્ષનાં ડૂસકાંમહીં,

પલટાવી શકયો આત્મા કેરા ગાનમહીં પોકાર એહનો :

" માનુષી મૂર્ત્તિ ઓ અમર શબ્દની,

પોખરાજતણી ભીંતો  પાર કેવી રીતે દૃષ્ટ તને થઈ

ધુતિમંતી બહેનો દિવ્ય દ્વારની,

બોલાવ્યા જીન તેઓને જાગરૂક સુષુપ્તિના,

ને આવિષ્કારનાં તોરણની તળે

બળાત્કારે કર્યાં ખુલ્લાં બારણાં કોતરાયલાં

અને ઢાંકી રખાયેલાં વિચારથી,

કેવી રીતે ઉઘાડયા તેં માર્ગો અધ્યાત્મ દૃષ્ટિના

ને કાંચનમયી કૂંચીવાળા તારા આનંદે લીન આત્મને

દિવ્યતર દશાઓમાં શિખવાડયું પ્રવેશતાં ?

માનવી અંધતા જેણે ચૂકે છે તે દૃષ્ટિ ગૂઢ પ્રકારની

તારામાં છે થઈ ખુલ્લી કાળની પાર પેખતી-

કાળ જે માર્ગ છે મારા રથ કેરો-ને મૃત્યુ પાર પેખતી

છે જે જીવન મધ્યનું મેં બનાવેલ બોગદું

પ્હોંચી ને પામવા મારી અણદીઠી  દૂરતાઓ મુદાતણી.

અસૂયા રાખતા દેવો કેરી છું હું ખોજ ચૂપ ચલ્યે જતી,

દેવો જે મુજ પ્રજ્ઞાના સુવિશાળ રહસ્યમય કાર્યની

ખોજમાં નીકળેલ છે,

ને આવે હાથ જે સ્વર્ગ-માર્ગો હજાર જ્યાં મળે.

છું સૌન્દર્ય હું અનાવૃત રશ્મિનું,

તારાઓની ભભૂકંતી મશાલો હેઠ જે જતું

આકર્ષી અપરાજેય યાત્રી આત્મા ધરાતણો

અનંતા રાત્રિના માર્ગો કેરાં ગહનમાં થઈ.

અનતિક્રમણીયા છું મહામુદા;

જેમણે છે કરી દૃષ્ટિ મારી ઉપર તે ફરી

દુઃખભાગી થશે નહીં.

રાત્રિમાં વસતી આંખો જોશે મારા સ્વરૂપને.

કિનારાઓ પરે ઝાંખા ફેણાતી ને સચેતના

સમુદ્રધુનિઓતણા,

ભૂખરા યાતનાગ્રસ્ત નભ નીચે ધુનિઓ જે વહંત છે,

એક આદિ મુદામાંથી જન્મેલી શકિત-બેલડી

પગલાં ભરતી પાસે પાસે કિંતુ

વિયોજિત થઈ છે એ જીવને માનવીતણા;

ઝુકે છે એક પૃથ્વીની પ્રત્યે, બીજી આકાશો પ્રતિ ઝંખતી:

નિજ પ્રહર્ષમાં રે'તું સ્વર્ગ પૂર્ણ પૃથ્વીની ઝંખના કરે,

નિજ દુઃખે ધરા ર'તી સેવે સ્વપ્ન પૂર્ણતા-પૂર્ણ સ્વર્ગનાં.

બન્ને સંયોગો વાંછે છે, છતાં પૃથક ચાલતાં,

પોતાનો વ્યર્થ ખ્યાલોથી અળગાં અમથાં પડયાં;

ભોયે મોહમાયાળા પોતાની એકતાથકી

છે આઘાં એ રાખાયલાં;

ગૂઢ પ્રકારથી છૂટાં પડયાં છે એ યોજનોએ વિચારના,

નિદ્રા નીરવી ગર્તો પાર તેઓ મીટ માંડી રહેલ છે.

કે મારાં બૃહતો કેરી ઉપરે એ પાસે પાસે ઢળેલ છે,

વહુ ને વરની જેમ કો જાદુઈ વિધે છૂટાં પડાયલાં,

જાગે એ ઝંખવા માટે, કિંતુ આલિંગવા થાય સમર્થ ના

જ્યાં સુધી પ્રેમપાત્રોની મધ્યમાં છે એમની સ્નેહ-સેજમાં

આસી-છાયા આછી આછી ઝબૂકતી,

ઓળંગાયા વિનાની દ્વૈધ દાખતી.

પરંતુ ભૂતિયા જવાલા-ધાર જયારે બની નિષ્ફળ જાય છે

ત્યારે ના સ્થળ કે કાળ પ્રેમીને પ્રેમપાત્રથી

જુદો રાખી શકે કદી;

પ્રચંડ પડદો પારભાસી પાછો દિશા નિજ હઠાવશે.

કંપારો બનશે કાળ આત્મા કેરી અંતહીન મુદાતણો.

પ્રતીક્ષા કર તું એહ પળની દિવ્ય ભાવિની.

ઉભયે તે દરમ્યાન તમે ધર્મ સેવશો દ્વૈતભાવનો

અત્યારે જેહની ઝાંખી કરે દૃષ્ટિ કેરા કેવળ ભેદિયા,

ધપતા જે હતા આગે ઝાડી મધ્ય થઈ નિજ વિચારની,

અને છે સાંકડા સેતુ કર્યા પ્રાપ્ત જેમણે દેવલોકના.

જુઓ વાટ રૂપ કેરા સહી બરડ આગળા,

ભેદને સુખ દેનારું બનાવી તમ સાધન,

જેના દ્વારા સુખી ઐકય વધી જાશે પ્રહર્ષણે

આકર્ષણ વડે મધ્યે સ્પંદમાન હવામહીં.

છતાં તું હોય જો ચ્હાતી કરવાને ત્યાગ ત્રસ્ત જગત્  તણો

પરવા ના કરી નીચે આવેલી વસ્તુઓતણા

વિષાદીય વિલાપની,

તો માંડ પગલાં માર્ગે ધૂનિ કેરા ને કૂદી જા પ્રવાહને,

શ્રમસેવી શકિત સાથે છે તે તારો કરાર રદ દે કરી,

પૃથ્વીની જાતિ શું જોડી તને દેતો છોડ સંબંધ તાહરો,

ફગાવી દૂર દે તારી અનુકંપા મર્ત્ય હૈયાં પરે થતી.

ઊઠ, ને તુજ આત્માનો હક જીત્યો પ્રમાણિત બનાવ તું:

સોંપાયેલો કાર્યભાર તજી તારો ક્ષણભંગુર પ્રાણનો,

તટસ્થ તારકો કેરી ભાવશૂન્ય શીત દૃષ્ટિતણી તળે

ઉધાર તુજ લીધેલા દેહને તું તૃણભૂમિ પરે તજી

આરોહ, આત્મ ! જા તારા પરમાનંદ ધામમાં.

અહીંયાં નિત્યના બાલ કેરા ક્રીડનક્ષેત્રમાં

કે પ્રદેશોમહીં માંડે પગલાંઓ અમરો જ્ઞાનવંત જ્યાં

અનસ્ત રવિથી રાજમાન અધ્યાત્મ અંબરો

નીચે પર્યટ તું તારા સાથી વૈભવ સાથમાં,

દેવો જેમ રહે છે તેમ તું રહે,

દેવો જે ના પરવા જગની કરે

અને જેઓ ન લે ભાગ સૃષ્ટિની શકિતઓતણા

શ્રમના કાર્યની મહીં :

પોતાના પરમાનંદે બની તલ્લીન એ રહે.

પૃથ્વીની કામના કેરી ફગાવી દે સંદેહાત્મક વાત તું,

અમૃતા હે !  શુખશર્માર્થ થા ખડી."

પ્રશાંત નિજ હૈયામાં સાવિત્રીએ સંવાદી સ્વરમેળનો

બંદી બનાવતો સાદ જેવો કાન દઈ સુણ્યો

તેવો પૃથ્વીતણા મોદ અને સ્વર્ગ-સુખથીય બઢી જતો

આવ્યો આનંદ રેલાતો અજ્ઞાત શાશ્વતીતણો,

આવ્યો પ્રહર્ષ રેલાતો વાટ જોઈ રહેલા કો અનંતનો.

સાવિત્રીનાં વિશાળાં  નયનોમહીં

આવ્યું એક સ્મિત ઊર્મિલતા ધરી

સંદેશો લાવતું એના વિશ્રબ્ધ સુખસર્મનો

જાણે કે બે પ્રબુદ્ધ પદ્મ-પલ્વલે

લ્હેરાતું હોય ના પ્હેલું રશ્મિ પ્રભાતસૂર્યનું :

" જીવન-મૃત્યુથી ઘેરી લેવાવાળા ઓ હે ! માનવ જીવને,

ઘેરી લેતા સુખે, દુઃખે વિશ્વ કેરા

અને ઘેરી લેતા દિવસ-રાતથી,

લાલચે દૂરના સ્વર્ગ કેરી એના હૈયાને લલચાવતા,

કસોટી કરતા એના બળ કેરી નારકી ગાઢ સ્પર્શથી,

છે મેં પરહરી જેમ નિત્યની તુજ રાત્રિને

તેમ હું નહિ આરોહું તારા નિત્યતણા દિને.

હું જે તારા ધરા કેરા માર્ગથી ફરતી નથી

તેને તું મુજ આપી દે જાત દૂજી,

જેની મારો સ્વભાવ માગણી કરે,

જરૂર તુજ સ્વર્ગોને નથી એની

એમના હર્ષને સાહાય્ય આપવા;

સોનેરી જાળની પેઠે નીચે આનંદ નાખવા

તારા નિર્મ્યા

એના સુંદર આત્માની પૃથિવીને જરૂર છે.

પૃથ્વી અભીષ્ટ છે સ્થાન આત્માઓનું મહત્તમ;

પૃથ્વી છે વીરતાયુક્ત આત્માનું સમરાંગણ,

નિર્માણી જ્યાં મહાશિલ્પી કર્મોને રૂપ દે.

સ્વર્ગ કેરાં પ્રભાવી સૌ સ્વાતંત્ર્યો કરતાંય છે

ભૂ પરે તુજ દાસત્વો, મહારાજ ! મહત્તર.

એકવાર હતાં સ્વર્ગો મારે માટે સહજ આલયો.

તારા-રત્ન ખચ્ચા કુંજોમહીં હુંયે ભમેલ છું,

ફરી છું સૂર્યનાં સ્વર્ણવર્ણ હું ગોચરોમહીં,

ફરી છું હું શાદ્વલોમાં ચંદ્ર કરી ચાંદનીએ છવાયલાં,

એમનાં ઝરણાઓનું સુણ્યું છે મેં હાસ્ય બાજતા બીન શું,

ને મેં વિલંબ સેવ્યો છે શાખાઓની નીચે ક્ષીરસુગંધિની;

ક્ષેત્રોમાં જ્યોતિના મેં ય છે માણેલ મહોત્સવો

સ્પર્શાઈ  મરુતો કેરા અંતરિક્ષીય અંબરે,

ચમત્કારી વર્તુલોમાં તારા સંગીતના હું ચંક્રમેલ છું,

સોલ્લાસ, શ્રમથી મુક્ત વિચારોના છંદોલયે રહેલ છું,

પરાજિત કર્યા છે મેં ક્ષિપ્ર મેળો સુમહાન પ્રહર્ષના,

ભવ્ય ને સુખથી સાધ્ય નૃત્યોમાં દૈવતોતણાં

કર્યું છે નૃત્ય મેં આત્મા કેરા સહજ તાલમાં.

અહો ! કેવી સુવાસી છે વિથીઓ જ્યાં તારાં બાલક ચાલતાં,

અને અદભુત પુષ્પોની મધ્યે નંદનબાગનાં

તેમનો ચરણો કેરી સ્મૃતિ કેવી મનોજ્ઞ છે :

પગલાં વધુ ભારે છે મારાં, સ્પર્શ મારો વધુ બલિષ્ટ છે.

જ્યાં દેવો ને દાનવોનું થાય છે યુદ્ધ રાત્રિમાં,

કે ચાલે છે મલ્લયુદ્ધ સીમાઓ પર સૂર્યની,

કો દિવ્યતમ આશાની સામે ઘડકણે ભર્યો

તાલ વિષમ જોશીલો સહી લેવા,

ખોજની આ યંત્રણાઓ સાથે અશક્ય ભીડવા

જિંદગીની માધુરી ને વેદનાએ છે જેને શિખવાડીયું,

મારામાં રાજતો તેહ આત્મા અમર પ્રેમનો

પ્રસારે બાહુ પોતાના લઈ આશ્લેષે મનુ-જાતને.

અત્યંત દૂર છે તારાં સ્વર્ગો પીડે પડેલા માનવોથકી.

સર્વનો ભાગ ના જેમાં તે આનંદ અપૂર્ણ છે.

અહો પ્રસરવું આગે, ઘેરી લેવાં ગ્રહી અહો

વધારે હૃદયો, પ્રેમ અમારો ના જહીં સુધી

તારું ભુવન દે ભરી !

ઓ હે જીવન ! ઘૂમંતા તારાઓની નીચે આવેલ જીવન,

મૃત્યુની સાથની નેજાબાજીમાં તું વિજયપ્રાપ્તિ અર્થ છે,

છે તું ચડાવવા માટે ચાપ અત્યુગ્ર આકરું,

છે તું ચલાવવા માટે ચમકાવી ઓજસ્વી અસિ ઈશની !

દંગલોના અખાડામાં રણશિંગું  વગાડતા,

મૂઠને કર ના છૂટી અજમાવ્યા વિના તું તરવારને,

નથી ઝીક્યો  ઘાવ જેણે તે યોદ્ધાને લઈ ન લે.

યુદ્ધો કોટિક શું બાકી લડવાનાં નથી હજી ?

શિલ્પિરાજ !

આરંભાયેલ કામે તું ધણાયેલ રાખ ટીપવું,

રેણી એક બનાવી દે અમને તું

જિંદગીની તેજસ્વી તુજ કોઢમાં.

રત્ન જડેલ રૂપાળી વાંકડી તુજ મૂઠને

સાવિત્રી નામ આપ તું,

ને ઉલ્લાસિત પાનાના સ્મિતે સત્યવાનનું.

ઘાટ સૌન્દર્યનો આપ અને વિશ્વે માર્ગદર્શન આપ તું.

તોડતો નહિ વીણાને ગાન પ્રાપ્ત થયું ના હોય ત્યાં સુધી;

અસંખ્ય ગીત શું બાકી ગૂંથવાનાં નથી હજુા ?

સંગીતકાર સૂક્ષ્માત્મ ઓ હે સંવત્સરોતણા,

મારી વિરામવેળાએ બંસરીમાં તેં બજાવેલ જેહ છે

તેને પૂરેપૂરું પાર ઉતાર તું;

આણ ઊંચે રગમાંથી અનુમાનેલ એમની

આદિ ઉદ્દામ આરજૂા

ને શોધી કાઢ તેને જે ન ગવાયું હજી સુધી.

જાણું છું, કે  માનવોનો પ્રભુ પ્રત્યે હું ઉદ્ધાર કરી શકું,

જાણું છું, કે અમૃતાત્માને સત્યવાન છે સમર્થ ઉતારવા.

અમ સંકલ્પ સેવે છે શ્રમકાર્ય

અનુજ્ઞાત તારા સંકલ્પથી થઈ

ને તે તારા વિના ખાલી ગર્જના છે તુફાનની,

અર્થ વગરનો વાતાવર્ત આસુર શકિતનો,

અને તારા વિના ઓજ દેવોનું એક ફંદ છે.

જવા પ્રકાશની પ્રત્યે પૃથ્વી કેરા અજ્ઞાનમાંહ્યથી મથી

રહી માનવની જાતિ, તેને જાઓ ગળી નહીં

ગર્ત ઊંડો અચિત્ તણો.

ચૈત્યાત્માની વિધુતોની સાથેના ગર્જનાર ઓ !

તમિસ્રા ને મૃત્યુને ના આપતો તુજ સૂર્ય તું,

તારી પ્રજ્ઞાતણો છૂપો અને પાકો પાર આદેશ પાડ તું,

વિશ્વવિશાળ ને ગૂઢ

તારો જે પ્રેમ છે તેનો શાસનાદેશ સાધ તું."

એના શબ્દો થયા લુપ્ત લય પામી આનંત્યોમાં વિચારનાં,

જેમણે એમને લીધા પકડી જ્યાં

ને સંતાડી અર્થ દીધો એમનો અંતરોમહીં

જેઓ અચિંત્ય પાસેથી કો સમેય વાણીએ હોય મેળવ્યું

તેથી અધિક છે જેહ તેથી સંચલ થાય છે,

જ્યાં આવી જાય છે અંત આપણા સૌ વિચારનો,

જ્યાંથી સૌ આવતા શબ્દો તે અનિર્વચનીય જે.

અદભુત દર્શને દેવ દૃગ્ગોચર થયેલ તે

પછી મધ્યાહનનાં સ્વર્ગો સમ ભવ્ય કરીને સ્મિત ઓચર્યો :

" ચઢશે ઊર્ધ્વ શી રીતે સ્વર્ગીય ભુવનો પરે

સ્વભાવ પૃથિવી કેરો ને સ્વભાવ મનુષ્યનો

પૃથ્વી કેરો રહ્યા છતાં ?

માંડે અન્યોન્યની સામે મીટ સ્વર્ગ અને ધરા

બહુ થોડા જ ઓળંગી શકે એવા ઊંડા ખાડા પરે થઈ,

સ્પર્શ એકે ન પામતું,

આકાશે ફરતી સર્વ વસ્તુઓએ જેમાંથી રૂપ છે ધર્યું

તે આંતરિક્ષ અસ્પષ્ટ એક ધુમ્મસમાં થઈ

આવી તટ કને જેને

જોઈ સર્વ શકે, પ્હોંચી ન પરંતુ શકે કદી.

પાર્થિવ મનની ભેટ લેવા દિવ્ય જ્યોતિ આવે કદી કદી;

એકાકી તારકો જેવા જવલે એના વિચારો વિશ્વ-વ્યોમમાં;

એના હૃદયમાં ચાલે માર્ગણાઓ મૃદુ મંજુાલતા  ભરી

વિહંગોની પાંખોના ફફડાટ શી,

ઝંખાતી આરસી એનાં સ્વપ્નાં કેરી કરીને પાર સંચરે

કદી એ ન કરી સિદ્ધ શકે એવાં દર્શનો સુખશર્મનાં.

જ્યોતિ ને સંમુદા કેરાં બીજ ઝાંખા વિષાદી પુષ્પ ધારતાં,

મંદ સુરાગમેળો જે છે ઝલાયા અર્ધાકર્ણિત ગીતના,

તે મૂર્ચ્છામાં પડે કર્ણકટુ સૂરોતણા સંભ્રમની વચે,

દેવોના રમ્ય ને દૂરવર્તી આનંદ જ્યાં વસે

તે ઉછાળા મારનારા પ્રભાસિંધુઓની ફેનિલતાથકી,

અવિજ્ઞાત પ્રહર્ષોથી, ચમત્કૃતિ ભર્યા સુખે

પૃથ્વી પુલકિતા થાય ને એ અર્ધરૂપધારી બનેલ સૌ

મન ને ઇન્દ્રિયજ્ઞાન પ્રત્યે જાય કરી ગતિ.

એના નાના અંતવંત સંક્રમોની પાર ઉપરની દિશે

આવેલાં ભુવનો કેરી એને સંવેદના થતી,

કરતી પરવા ના જે ગ્રંથિની કે વિરામની,

જે વણી કાઢતાં ચિત્રવિચિત્ર પરિપૂર્ણતા

ધારા-નિયમ પારની,

વિશ્વ એક વણી કાઢે સ્વયં-સંપ્રાપ્ત શર્મનું

અવર્ણ્ય લય જે જન્મે તાલોથી કાળ પારના,

એકસ્વરૂપના હૈયા-ધબકારા ગતિબાહુલ્ય દાખતા,

અનંતરૂપની મુક્તિ કેરો ક્રમ વ્યવસ્થિત,

કેવલબ્રહ્યનાં મૃધ કાર્યો અદભુતતા  ભર્યાં.

છે સર્વ-સત્ય ત્યાં ને છે ત્યાં અકાલ મહામુદા.

પરંતુ ટુકડાઓ જ પૃથ્વી માટે છે તારા-લુપ્ત જ્યોતિના, 

એને બેધ્યાન ભાવે જ મળવા દેવ આવતા.

છે તેઓ જ્યોતિ લોપાતી ને છે શબ્દ શીઘ્ર મૌને શમી જતો

ને તેમને મને છે જે તે માંહેનું કશુંય ના

ઝાઝી વાર રહેવાને છે સમર્થ ધરા પરે.

ઝાંખીઓ ઉચ્ચ આવે છે, ટકી રે'નાર દૃષ્ટિ ના.

આરોહી શકતા થોડા અપ્રણાશી પ્રભાકરે,

કે વસી શકતા ધારો પર ગૂઢ સુધાંશુની

ને જ્યોતિ જાદૂઈ વાળી શકતા એ પૃથિવીના મન પ્રતિ.

દેવો ને અર્ધદેવો છે ઘણા થોડા, જેમની સાથ ગાઢતા

સાધીને કરતા વાર્તાલાપોને અમર સ્વરો

ને કર્મ સાથ જેઓને દેવતાઈ ગોત્રો છે નજદીકનાં.

ઘણાં થોડાં જ છે મૌનો જેમાં સત્ય સુણાય છે,

એનાં ગહનોમાંહેની કાલાતીત વાણીને પ્રકટાવતાં;

દ્રષ્ટાઓની દીપ્તિમંતી  ક્ષણોયે અલ્પમાત્ર છે.

વિરલો સ્વર્ગનો સાદ ને એને ગણકારતું

હૈયું વિરલ છે વધુ;

પામર મનને માટે સીલબંધ બારણાં છે પ્રકાશનાં,

ને પૃથ્વીની જરૂરોએ કીલબંધ પૃથ્વી સાથ કરેલ છે

માનવોના સમૂહને,

માત્ર ઉદ્ધારતી એક ઘડી કેરા પ્રભાવથી

વધુ મોટી વસ્તુઓના સ્પર્શને માનવો ઉત્તર આપતા:

કે કો પ્રબલ હસ્તે એ ઉદ્ધારાઈ શ્વસતા દિવ્ય વાયુમાં

સરકી પડતા પાછા કીચે જ્યાંથી આરોહ્યા ઊર્ધ્વમાં હતા;

જેના પોતે બન્યા છે ને જેહનો ધર્મ જાણતા

તે કીચે મૈત્ર આધારે પોતે હેમખેમ પાછા ફરેલ છે

તેથી આનંદ પામતા,

ને કે જોકે તેમનામાં છે કૈંક લુપ્ત થયેલા મહિમાર્થ ને

વધુ પામેલ માહાત્મ્ય માટે અશ્રુ નિતારતું,

સ્વીકારી તે છતાં તેઓ લેતા પતન તેમનું.

સામાન્ય જન થાવાનું એ સર્વોત્તમ માનતા,

રહે છે જેમ બીજાઓ તેમ રે'વું એ છે આનંદ એમનો.

કાં કે પ્રકૃતિની છે જે પૃથ્વી ઉપર યોજના

તેને અનુસરી મોટા ભાગના છે ઘડાયલા

ને ન જેવું જ તેઓને ઋણ છે ઊર્ધ્વ લોકનું;

મનુષ્યોની સરેરાશ સમાવસ્થા જ એમની,

વિચાર કરવાવાળા પ્રાણી કેરું ક્ષેત્ર ભૌતિક એમનું.

દીર્ધ ને ઊર્ધ્વ હંમેશા ચઢતી પાયરીમહીં,

વિશ્વ-જીવનની રૂક્ષ વ્યવસ્થાના  વિધાનમાં

પ્રત્યેક જીવ છે બદ્ધ નિયુક્ત સ્વ-કાર્ય ને સ્થાન સાથમાં

એના સ્વભાવના રૂપ અને આત્મિક શકિતથી.

ક્ષુબ્ધ સ્હેલાઈથી જો આ થાય તો સૃષ્ટ વસ્તુઓ

કેરી સમતુલા તૂટી પડે સ્થિર સ્થપાયલી;

વ્યવસ્થા વિશ્વની સ્થાયી કંપી ઊઠે ને વણાયેલ દૈવમાં

ભાગદાળું પડી જતું.

હોત જો ના મનુષ્યો ને બધા હોત દેદીપ્યમાન દેવતા,

તો થાત લુપ્ત મધ્યસ્થા સીડી આશ્રય જેહનો

લઈ જાગ્યો જડ દ્રવ્યે આત્મા લે વાટ ઘૂમતી

સ્વીકારી ચકરાવાઓ મધ્યભુવન માર્ગના,

ને ભારે શ્રમ ને ધીરા ક્લ્પોને પગલે જઈ

પહોંચે પ્રભુની શુભ્ર ધારે અદભુતતા ભરી

ને પ્રવેશે દીપ્તિમંતા માહિમામાં અધ્યાત્મદેવતાતણા.

મારો સંકલ્પ ને સાદ મનુષ્યોમાં છે ને છે વસ્તુઓમહીં;

પરંતુ ધૂંધળા વિશ્વ-પૃષ્ઠે પોઢેલ છે અચિત્ 

ને રાત્રિ-મૃત્યુ-નિદ્રાના નિજ હૈયે એ આકર્ષી રહેલ છે.

એના કાળા અને મૂગા ગર્તે બંદી રખાયલી

થોડીક ચેતનાને એ દે છે છટકવા, છતાં

પકડી રાખતું પૂઠે કરી ઈર્ષા વર્ધમાન વિભાતણી

એની ગુહાતણી કાળી કિનારોની સમીપમાં,

જેમ કો મમતાળુ મા અજ્ઞાની નિજ બાળને

બાંધી રાખે અવિદ્યાનાં  એનાં અંચલ સૂત્રથી.

સ્વીય સુષુપ્તિએ સર્જ્યા વિશ્વ કેરા રહસ્યને

અચિત્ સમજવા માટે ના સમર્થ મનુષ્ય-મનના વિના :

સચેત દ્વારને ખોલી દેતી ચાવી મનુષ્ય છે.

કિંતુ તેમ છતાં તેને લટકેલો રાખે એ નિજ ગ્રાહમાં:

આંકે એના વિચારોની આસપાસ એ સ્વ વર્તુલ રાક્ષસી,

ઊર્ધ્વની જ્યોતિની પ્રત્યે હૈયું એનું રાખે છે એ વસાયલું,

આંજી દેતી ઝગે ઊંચી સીમા ઉપરની દિશે,

નિજ રાજ્ય ચલાવે છે હદ એક કાળી અંધ બનાવતી :

બે આકાશોતણી વચ્ચે મન બંધ થઈ માનવનું જતું.

શબ્દો અને પ્રતીકોના દ્વારા એ સત્ય શોધતો,

સપાટીઓ અને બાહ્ય જડ ભાગો કેરો અભ્યાસ એ કરે,

કે છીછરા સમુદ્રોમાં પાય બોળે સાવધાન રહી મને,

એ જે મેળવતો જ્ઞાન તેય  અજ્ઞાન એક છે.

છે એ બ્હાર રખાયેલો પોતાનાં જ આંતર ગહનોથકી;

અજ્ઞાતને મુખે દૃષ્ટિપાત એ ન કરી શકે.

આંખે સર્વજ્ઞની કેવી રીતે એ અવલોકશે,

સર્વસમર્થ શકિત સાથે કેવી રીતે સંકલ્પ સેવશે ?

ઓ અત્યંત દયાવંતી ને ઔત્સુક્ય ભરી ઉષા !

છોડી દે ચક્કરો લેતા કલ્પો કેરી મંદ ચાલતણી પરે,

ને અચેતન સંકલ્પ કેરા કાર્યતણી પરે,

માનવી જાતિને છોડી દે આલંબે એની અપૂર્ણ જ્યોતિના :

સર્વ સિદ્ધ થશે દીર્ધ કાળની પ્રક્રિયા વડે.

જોકે બંધાઈ છે જાતિ પોતાની જાતિનાં થકી

છતાં માનવનો આત્મા એના ભાગ્યથકી વધુ મહાન છે :

ધોવાણ ને હિલોળાઓ પાર કાળ કેરા ને અવકાશના,

જેનાથી જિંદગી સર્વ શોખદુઃખે સજાતીય બની જતી

તે વિશ્વે વ્યાપ્ત સામાન્યભાવથી અળગા પડી

ધારાધોરણમાંહેથી વિશ્વના મુકિત મેળવી

આત્મા સૂર્ય સમો એકમાત્ર ને પારપારનો

મનની બાધતી ભીંતોમાં થઈને

કરી માર્ગ શકે નિજ ભભૂકતો

ને સનાતન આકાશે એકલો પ્રજવળી શકે

રહેવાસી બની વ્યાપ્ત ને અંતહીન શાંતિનો.

જવાલા !  પાછી ફરી જા તું જ્યોતિર્મય નિજાત્મમાં,

યા વિચાર અને વિશ્વ પાર કેરા દ્રષ્ટા શિખરની પરે

વળી પાછો નહીં તો જા તારા આદિમ ઓજમાં;

ભાગીદાર બની મારી અહોરા શાશ્વતીતણી

જા બની એક આનંત્ય સાથ  તું મુજ શકિતના :

કેમ કે વિશ્વની માતા છે તું ને દિવ્ય છે વધૂ.

પૃથ્વીની જિંદગી કેરા મોઘ ઝંખનમાંહ્યથી

અપ્રત્યાયક ને મંદ એહના સ્વપ્નમાંહ્યથી

પાછી પ્રાપ્ત કરી પાંખો કરી પાર જાય છે જે અનંતતા,

આવી છે તું જહીંથી તે શકિતમાં પુનરેવ જા.

તેની પ્રત્યે ઉઠાવી તું શકવાની અરૂપ તુજ ઊડણ,

અતૃપ્ત નિજ સ્પંદોથી ઉર તારું  ચડવા છે સમર્થ ત્યાં

ને જેણે પરમાનંદ ન ગુમાવ્યો કદીય તે

આત્મા કેરી અમર્ત્ય ને

અધ્યાત્મ સંમુદાને તું લહેવા ત્યાં સમર્થ છે.

ઊંચે ઉદ્ધર તું તારું હૈયું પ્રેમ કેરું પતિત નિમ્નમાં

ને પાંખો ફફડાવતું,

ફગાવી દે અખાતોમાં ગર્ત તું કામનાતણો.

લેવાયેલી બચાવાઈ નિત્ય માટે રૂપોમાંથી નિસર્ગનાં

યુગચક્રો નિરુદ્દેશ માંગે છે જે, શોધી તું કાઢ તેહને,

ત્યાં તારી જિંદગી કેરા સર્વ અર્થ સાથે અંતર્ગ્રથાયલું,

ને વૃથા શોધી હ્યાં જેની થાય પાર્થિવ રૂપમાં.

મર્ત્ય તારા માળખાને નાખ તોડી તું સનાતનતામહીં;

વિદ્યુત્ ! જા પીગળી તારી અદૃશ્યા અર્ચિની મહીં.

આશ્લેષ, અબ્ધિ ! તું આપ નિજાત્મામાં ઊંડે તારા તરંગને,

સદા માટે સુખી બાથે લઈ લેતી મહોર્મિમાં.

એકરૂપ બની જા તું ઊંડાણોના સ્થિર ઉત્કટ ભાવ શું,

તે પછી પ્રેમી ને પ્રેમપાત્રને તું પિછાનશે,

એને અને તને આઘાં રાખનારી સીમાઓને પરિત્યજી .

સીમારહિત સાવિત્રીમહીં સત્કાર એહને,

વિલોપી જાતને દે તું અનંત સત્યવાનમાં

ઓ ચમત્કાર ! જ્યાંથી તેં શરૂ કીધું તહીં શમન પામ તું."

કિંતુ ઉત્તરમાં બોલી સાવિત્રી દીપ્ર દેવને:

વૃથા તું લલચાવે છે ઐકાંતિક મહાસુખે

બે પરિત્રાત જીવોને દુઃખી જગતમાંહ્યથી;

મારો આત્મા અને એનો અવિયોજય  વિધે છે સંકળાયલા

જે માટે જીવનો જન્મ્યાં અમારાં તે કરવા એક કાર્યને,--

અમર્ત્ય જયોતિમાં વિશ્વ ઉદ્ધારીને પ્રભુ પાસે લઈ જવા,

પ્રભુને લાવવા નીચે વિશ્વ માટે આવ્યાં પૃથ્વી પરે અમે, 

દિવ્ય જીવનમાં દેવા પલટાવી જીવન પૃથિવીતણું.

મારો સંકલ્પ પાળું છું વિશ્વનો ને મનુષ્યનો

ઉદ્ધાર કરવાતણો;

મોહિનીયે પણ નથી તારા પ્રલોભાવંત સૂરની

ફંદે ફસાવવા માટે શકિતમાન, આનંદમય દેવ હે !

વધારે સુખિયા લોકો માટે ભોગ નહીં આપું ધરાતણો.

સનાતનતણો ભાવ સુવિશાળ ને સંકલ્પ ક્રિયાત્મક

મનુષ્યો ને વસ્તુઓમાં વસ્યો હતો,

એક તેથી જ આરંભે થવા પામ્યો પારાવાર પ્રપંચનો.

લાભ વગરનું ક્યાંથી ઉદભવ્યું આ અરણ્ય તારકોતણું,

સૂર્યોના ચકારાવાઓ બૃહદાકાર વંધ્ય આ ?

કોણે કાળમહીં જીવ સરજ્યો છે નિઃસાર જિંદગીતણો

રોપ્યાં છે હૃદયે હેતુ અને આશા, ને છે પ્રકૃતિ જોતરી

ભીમકાય અને અર્થ વિનાના એક કાર્યમાં,

કે એના કોટિ ક્લ્પોના વ્યર્થ ખર્ચતણી છે યોજના કરી ?

ગોળા ઉપર પૃથ્વીના પેટને ઘસડી જતા

આ અચેતન જીવોને દંડયા કવણ શકિતએ

જન્મ-મૃત્યુ વડે ને અશ્રુઓ વડે ?

પૃથ્વી જો સ્વર્ગની જ્યોતિ પ્રત્યે ઊંચે દૃષ્ટિને ઊંચકી શકે,

ને સુણી જો શકે પ્રત્યુત્તર એના એકાકી આર્ત્તનાદનો,

તો તેમનું નથી વ્યર્થ મળવાનું, ફંદો ના સ્પર્શ સ્વર્ગનો.

તું ને હું હોઈએ સાચાં તો સાચું જગતેય છે;

તારાં કાર્યોતણી પૂઠે તું સંતાડી રાખે જોકે સ્વ-રૂપને,

તોય અસ્તિત્વમાં હોવું તે સમસ્યા નિરર્થ ના;

રચી છે પ્રભુએ પૃથ્વી,

તે માટે પૃથિવીએયે પોતાનામાં રચવો જોઈએ પ્રભુ;

એના હૃદયમાં છે જે છુપાયેલું

તેને એણે જોઈએ પ્રકટાવવું.

તેં જે વિશ્વ બનાવ્યું છે તેને માટે માગું હક કરી તને.

નિજ માનવતા સાથે રહે માનવ બદ્ધ જો,

બંધાયેલો રહે જો એ સદા માટે સ્વ-દુઃખ શું,

તો મહત્તર આત્મા કો જાગો માનવમાંહ્યથી

અતિમાનવ પોતાના નિત્ય કેરા સાથી સાથ સમુદભવો

અને પાર્થિવ રૂપોના દ્વારા રાજમાન અમૃતરૂપ હો.

નહીં તો વ્યર્થ છે સૃષ્ટિ, અને વિશ્વ મહાન આ

છે અવસ્તુ જણાતી જે વસ્તુ કાળ-ક્ષણોમહીં.

જોયું છે કિંતુ મેં છદ્મ-આરપાર અચિત્ તણા

છે સંવેધો ગુપ્ત આત્મા હાલતો ને ચાલતો વસ્તુઓમહીં,

વહી વપુ જતો વૃદ્ધિ પામતા વિશ્વનાથનું :

આવૃત કરતાં રૂપોમાં થઈ એ

કરે દૃષ્ટિ સત્ય પ્રત્યે અનાવૃત,

દેવોના પડદાને એ પછવાડે ધકેલતો,

નિજ શાશ્વતતા પ્રત્યે એ આરોહંત જાય છે."

સ્ત્રીના હૃદયને કિંતુ દેવે ઉત્તર આપિયો :

" સંમૂર્ત્ત શબ્દની જીવંત શકિત હે !

સ્વપ્યું છે પરમાત્માએ સર્જી તે સર્વ તું શકે :

છે તું શકિત જેનાથી વિશ્વોને મેં રચેલ છે,

તું મારી દૃષ્ટિ છે, મારો છે સંકલ્પ, અને મારો અવાજ છે.

કિંતુ જ્ઞાનેય છે તારું, જાણે તું વિશ્વયોજના,

જાણે તું પ્રક્રિયા ધીરી કાળના ક્રમણોતણી.

જવાલાના તુજ હૈયાની પ્રચંડ પ્રેરણા લઈ,

ભાવાવેશે ભરાઈને મોચવાના પૃથ્વીને ને મનુષ્યને,

કાળના અંતરાયોથી અને ક્રમવિકાસનાં

મંદવેગી આલસી પગલાંથકી

રોષે ભરાઈ દોરી ના જા આત્માને અજ્ઞાનવશ લોકના

જ્યોતિને સાહસે શીઘ્ર અતિશે હામ ભીડવા,

માનવીની મહીં બદ્ધ અને નિદ્રિત દેવને

જગાડીને અનિર્વાચ્ય મૌનો મધ્યે ધકેલ ના

અંત વગરનાં ક્ષેત્રોમહીં અજ્ઞાતનાં ને અણદીઠનાં,

માર્યાદિત કરી દેતા મન કેરી અંત્ય સીમા વટાવવા,

પરમચૈતન્યની સીમારેખા પાર કરી જોખમથી ભરી

પ્રેરે ના ભીડવા હાથ ભયો મધ્યે અનંતના.

કિંતુ તું કાળ ને ઈશ કેરી રાહ જોવા ના હોય માગતી

તો કાર્ય કર તું તારું

ને સંકલ્પ લાદ તારો બલાત્કારે દૈવનિર્માણની પરે.

મેં તારી પાસથી જેમ લઇ ભાર લીધો છે મુજ રાત્રિનો

ને સંદેહો અને સ્વપ્નાં લઈ લીધાં છે મારી સાંધ્ય જયોતિનાં.

તેમ લઈ લઉં હું છું હવે પૂર્ણ દિનની મુજ દીપ્તિયે.

પ્રતીકાત્મક રાજયો છે મારાં આ, કિંતુ ના અહીં

ભાગ્યનિર્ણયની શક્ય બને મોટી પસંદગી

કે ઉચ્ચારી શકાયે હ્યાં શાસ્તિ પરમ શબ્દની.

જા મહત્તર લોકોની ચઢી સીડી અનંતમાં

જ્યાં ન કો સંભવે જગત્ .

ન પરંતુ પરિવ્યાપ્ત વાયુમાં જ્યાં પ્રાણ વધુ વિશાળવો

ગૂઢતા ને ચમત્કાર ઉઠાવી નિજ જાય છે,

ને ના પ્રકાશતાં શૃંગો પર કૂટસ્થ ચિત્તનાં

કે આશ્રયમહીં આત્મા સૂક્ષ્મ જયાં જડ દ્રવ્યનો

ફુરંતાં સ્વ-રહસ્યોની જ્યોતિ મધ્યે  છુપાય છે,

સુણવો શક્ય આદેશ સ્થિર શાશ્વતરૂપનો,

જે પ્રારબ્ધતણું શીર્ષ સંયોજી દે એની આધાર ભોમ શું.

આ તો કેવળ અંકોડા કાર્ય મધ્યસ્થ સાધતા;

એમની પાસ ના દૃષ્ટિ ઉત્પન્ન કરવાતણી,

કે સિદ્ધિ આપતું કાર્ય, યા તો આધાર આખરી

જે સદાકાળને માટે વિશ્વનો રાશિ ધારતો.

શકિતઓ છે બે ધરી જે રાખે છે અંત કાળના;

છે પૂર્વજ્ઞાન આત્માને,

એના વિચારને આણે જડદ્રવ્ય પ્રકાશને

આદેશો પ્રભુના પાર પાડે એ મૂક ભાવથી,

ન જરા જેટલું કાંઈ, ટપકુંય તજ્યા વિના,

નિર્વિવાદ કરે કાર્ય, અચેત, ને અકડાયલું,

અનિવાર્યપણે એની ભીતરે છે ભર્યું તે વિકસાવતું,

દિક્-કાલે શકિતનો એની જે ઉદ્દેશ તેની ઉત્ક્રાંતિ સાધતું,

ચેતનાવંત જીવોમાં ને અચિત્ વસ્તુઓમહીં

અવિકાર્યપણે એનું કાર્ય આદિષ્ટ સાધતું.

કરતું રદ ના નાના નુકતાનેય સાધેલી વસ્તુઓતણા;

ચલાયમાન ના થાય દેવવાણીરૂપ આદેશ-શબ્દથી,

પલટાવી ન દેતું એ પગલાંઓ અદૃષ્ટનાં.

મનુષ્ય ને ધરા કેરો અધ્યાત્મ શિખરો પરે

તું ખરેખાત ઉદ્ધાર કરવા હોય માગતી,

તો શોધી કાઢ તું સત્ય પ્રભુનું ને માનવી જે જગત્ તણું;

પછીથી કર તું તારું કાર્ય જ્ઞાનપૂર્વક દૃષ્ટિપૂર્વક.

આત્મા ! આરોહ તું તારા કાલાતીત સ્વરૂપમાં;

પસંદ કર તું બાંકી રેખા ભાગ્યતણી અને

તારા સંકલ્પની માર મુદ્રા કાળતણી પરે."

અટક્યો એ, અને નીચે પડતા નાદની પરે

શકિત એક બઢી  આગે,

કંપમાન કર્યા જેણે ગોલોકો સંસ્થાપાયલા

અને ઢીલા કર્યા ખૂંટા જકડંતા રૂપના તંબુઓતણા.

છૂટી પકડમાંહેથી દૃષ્ટિની ને વીંટાઓથી વિચારના,

લોપાતાં દૃશ્યના જેવા હરાયેલા એની ગોચરતાથકી,

મહાવકાશની જંગી નાટ્યશાલાતણી મહીં

અધ્યાત્મ જ્યોતિમાં પામ્યા સ્વર્ગ-લોકો અદૃશ્યતા.

ગતિ એક હતી વ્યાપી, હતો એક પોકાર, એક શબ્દ ત્યાં,

પ્રત્યાગમનમાં એના અવિચિંત્ય પળોની અસ્તિ ના હતી:

પ્રશાંત સાગરો મધ્યે વૃન્દગીતે

સુણ્યો એણે સનાતન વિચારને

લયપૂર્વક ફેલાતો વર્ણનાતીત રીતથી

કક્ષાઓમાં અનાકાશ ને અકાળ પથો પરે.

સંસિદ્ધ એ રહી 'તી ત્યાં અનિર્વાચ્ય જગત્  મહીં.

ઓજઃશકિત હતી એહ ત્રિસ્વરૂપી અનંતની,

અમેય સત્યતામાં એ નિવાસ કરતી હતી,

હતી પ્રહર્ષ એ એક, હતી સત્તા, ને હતી શકિત એ,

સંકળાયેલ ને કોટિ ગતિયુકતા હતી એ પરિપૂર્ણતા,

કુમારી એકતા ને જાયા જ્યોતિર્મયી હતી,

સર્વને પ્રભુના સીમાહીન આનંદની મહીં

જોડતી એ હતી બાથ બહુસંખ્ય નિજમાં નિવસાવતી,

પ્રત્યેક જીવની એની મહીં શાશ્વતતા હતી,

વિશ્વપ્રેમતણો ભાર એ પોતાની મહીં ધારી રહી હતી,

હતી અદભુત માતા એ અસંખ્ય ચૈત્ય જાતની.

વસ્તુઓ જાણતી એ સૌ,

વસ્તુઓ કલ્પતી એ સૌ યા તો સંકલ્પતી હતી,

આદર્શ વસ્તુઓ પ્રત્યે શ્રુતિ એની હતી ખુલ્લી થઈ ગઈ,

રૂપની રૂઢતા એની દૃષ્ટિને ના લેશેય બાંધતી હતી,

હજારો બારણાંવાળી એકતાનું હૈયું એનું બન્યું હતું,

ગુહાગૃહ અને પુણ્યધામ એક ચિંતનાલીન જ્યોતિનું

દેખાયું, પારની ચીજો કેરો અંતિમ આશરો.

મંડલે નિજ તે કેડે થંભ્યો આદેશ એ બૃહત્ ,

અજ્ઞેયે  જે હતું આપ્યું તે સૌ પાછું મૌને એને સમર્પિયું.

ધ્યાનથી સુણતા એના વિચારે સ્થિરતા ધરી.

એના ચૈત્યાત્મમાં રૂપ વસ્તુઓનું શમ્યું હતું.

હવે એ દેવતા કેરું પૂર્ણરૂપ અગોચર બન્યું હતું,

સાવિત્રીની આસપાસ આત્મા એક બૃહદ્ રૂપ રહ્યો હતો,

એક ઓગળતા મોતી

કેરી આસપાસ જવાલા હતી ગૂઢ પ્રકારની,

ને ભૂતછાયામાં લોપ પામેલા અવકાશની

પોકાર કરતો એક સ્વર શ્રોત્રે ન સુણાયેલ ત્યાં હતો :

" પસંદ કર, હે આત્મા ! તારી સૌથી મોટી છે જે પસંદગી

તે ફરીથી અપાતી તુજને નથી;

કેમ કે અવ સર્વોચ્ચ મારા સ્વરૂપમાંહ્યથી

દૃષ્ટિ તારી પરે કરે

નનામી ને નિરાકાર શાંતિ જેમાં વિશ્રમે સર્વ વસ્તુઓ.

એક નિઃસીમ નિર્વાણ-અવસ્થા શાશ્વતીમહીં,

અનંતમાં વિલોપાઈ જાય છે એક બિન્દુ જ્યાં,

ત્યાં સુખી સુવિશાલા ને લોકોત્તર સમાપ્તીમાં

બુઝાયેલી જવાલા કેરી જાણી લે તું મહામુદા, 

અપાર સાગરે મગ્ન થતી અંતિમ ઊર્મિની,

તારા ભ્રાન્ત વિચારોની આર્ત્તિનો અંત જાણ તું,

તારા યાત્રી આત્મ કેરી યાત્રાનો અંત તું લહે.

સ્વીકાર કર, સંગીત !  શ્રાંતિ તારા સ્વરોતણી,

સ્વીકાર કર, હે સ્રોત્ર !

ભંગ બૃહત તું તારા પાત્ર કેરા તટોતણો."

પડતી 'તી ક્ષણો શાશ્વતતામહીં.

કિંતુ અજ્ઞાત હૈયામાં કો એક ઝંખતું હતું.

આપ્યો ઉત્તર નારીના હૃદયે મૌન સેવતાં:

" છે તારી શાંતિ, હે નાથ ! વરદાનરૂપ અંતર ધારવા

ઉદ્દામ કાળની ત્રાડ ને વિધ્વંસતણી વચે

ભવ્ય માનવ આત્માને માટે પૃથ્વીતણી પરે.

શાંતિ તારી, પ્રભો ! ધારે તારા જે સુખના કરો."

એકાકી દ્વીપની આસપાસ સીમાહીન સાગરના સમો

બીજી વાર થયો ઊભો એ પોકાર સનાતન :

" ખુલ્લાં વિશાળ છે સામે દ્વારો વર્ણન પારનાં.

પૃથ્વીની તોડવા ગ્રંથિ આત્મા મારો લળેલ છે,

વિચાર અથવા સંજ્ઞા વિનાની એકતા પરે

પ્રેમીનો રસ ધારતો,

ભીંત ને વાડને નીચે નાખવા ને સ્વર્ગ ખુલ્લું બનાવવા, 

વિશાળ આંખથી જોવા માટે અનંતતાતણી,

તારાઓના ઉકેલીને વાણાતાણા પસાર મૌનમાં થવા."

એક અપાર ને વિશ્વવિનાશક વિરામમાં

સાવિત્રીએ સુણ્યા લાખો જીવો એને મોટેથી સાદ પાડતા.

નિઃસ્પંદતામહીં એના વિચારોની આશ્ચર્ય ઉપજાવતી

માપ ના નીકળે એવી રીતે બોલ્યો સ્વભાવ વનિતાતણો :

" સમીપે સરતાં ઝાઝાં હૃદયોમાં દે તારી એકતા, પ્રભો !

તારા અસંખ્ય ચૈત્યોની, પ્રભુ ! માગું મારી મીઠી અનંતતા."

પાછા હઠી જતા જોશભેર ઓટે આવેલા સિંધુના સમો

ત્રીજી વખત રેલાયો સાદ મોટો પ્રબોધતો :

" મારી પાંખોતણી હુંફ પસારું છું બધેય હું.

અગાધોમાંહ્યથી એનાં અસંભાષ્ય બલિષ્ઠા દીપ્તિ ધારતી

શકિત મારી વિલોકે છે સ્પંદહીન સ્વ-નિદ્રાના પ્રભાવમાં,

સંકેલાઈ જઈ વિશ્વ કેરી ઘોર ઘૂમરીઓતણી પરે."

ડૂસકે વસ્તુઓ કેરા દીધો ઉત્તર સૂરને,

ભાવાવેગે ભર્યું હૈયું મહિલાનું પ્રતિ-ઉત્તરમાં વધુ :

" ઓજ તારું, પ્રભો ! માગું લઈ લેવા પકડે નર-નારને,

લઈ લેવા વસ્તુઓ સૌ ને જીવો સૌ એમના દુઃખથી ભર્યાં,

અને એ સર્વને ભેગા કરવાને માતાના બાહુઓમહીં."

સુગભીર અને દૂર વીણા જેમ કો મહાદેવદૂતની

અંત્ય અવસરે મોટા સંભળાયો સૂર સૂચન આપતો :

 "ઉઘાડું છું વિશાળી હું આંખ એકાંતતાતણી

અનાવૃત કરી દેવા સ્વરહીન પ્રહર્ષ સ્વમુદાતણો,

પરમાનંદની નિદ્રામહીં નિશ્ચલ એ જહીં

વિશુદ્ધ પરમોત્કૃષ્ટ ચૂપકીમાં ઢળેલ છે,

જેના તાલમહીંથી છે ઉઠાવાયો પ્રસ્પંદ હૃદયોતણો

ને મીઠી મત્તતામાંથી નૃત્ય કેરી વિરમી જે ગયેલ છે."

મૌનનો કરતું ભંગ સાનુરોધ પ્રાર્થના ને પુકારથી

અથાક એક આરોહ્યું સ્તોત્ર આરાધનાતણું,

થતા સંયુક્ત પાંખાળા આત્માઓને સુરીલો તાલ પાંખનો,

ને પછી ઝંખનાપૂર્ણ સ્ત્રી જવાબે આટલું માત્ર ઊચરી:

" વ્યથાની જીવતી ગ્રંથિ વિદારંતો પ્રાર્થું આશ્લેષ તાહરો,

તારો આનંદ, હે નાથ ! જેમાં સર્વ જીવો ઉચ્છવસતા રહે,

ઊંડા પ્રેમતણાં પ્રાર્થું પાણી વ્હેતાં ચમત્કારકતા ભર્યાં,

પૃથ્વીને ને મનુષ્યોને માટે આપ મને તું તુજ માધુરી."

ત્યારે એથીય આનંદપૂર્ણ સાદ શરૂ મૌન પછી થયો

જેવો ઊઠયો હતો અનંતમાંહ્યથી

જયારે વિચિત્ર આનંદ કેરા પ્રથમ મર્મરો

એના ઊંડાણમાં કલ્પતા હતા હર્ષ ખોજનો

ભાગાવેગ કાઢવાનો શોધી ને સ્પર્શવાતણો,

મુગ્ધાનુરાગનું હાસ્ય ભુવનોને પ્રાસાનુપ્રાસ અર્પતું :

મૂર્ત્તિ સુંદરતાપૂર્ણ ઓ હે સંમૂર્ત્ત શબ્દની,

તારા વિચાર મારા છે, બોલ્યો છું હું તવ સ્વરે.

મારો સંકલ્પ છે તારો,

તારી પસંદગી છે જે તે છે મારી પસંદગી.

માગ્યું છે સર્વ જે તેં તે આપું છું હું પૃથ્વીને ને મનુષ્યને.

વિચાર-યોજના-કર્મ કેરો વિશ્વસ્ત માહરો

સર્વ કાંઈ લખી લેશે ભાગ્યના ચોપડામહીં,

મારા સંકલ્પને પાર પાડનારો છે એ કાલ સનાતન.

પરંતુ તેં નકાર્યું છે મારા અવ્રણ સ્થૈર્યને

ને પરાડ્ં મુખતા ધારી અનંત મુજ શાંતિથી,

જે શાંતિમાં વિલોપાતું આનન અવકાશનું

અને વિનાશ પામે છે કાલ કેરું કલેવર,

ને જુાદી જાતનું તારી નકાર્યું છે નિર્વાણ સુખથી ભર્યું 

સાથી કોઈ નથી જેને એવી મારી એકાકી શાશ્વતીમહીં,-

કેમ કે તુજ માટે ના શૂન્ય નામહીન જેમાં જગત્  નથી,

તારા જીવંત આત્માને માટે નિર્મૂલના નથી,

રિક્ત અપાર અજ્ઞેયે  તારે માટે વિચારનું,

આશાનું, જિંદગીનું ને પ્રેમનું અવસાન ના,

મારી અકાળ ઈચ્છાને તું આધીન થયેલ છે,

તેથી હું મુજ રાખું છું હસ્ત તારા અર્ચિના આત્મની પરે,

રાખું છું હસ્ત હું મારા તારા પ્રેમતણા હૃદયની પરે,

ને કરું છું તને યુક્ત

શકિતની સાથ મારી જે કરે છે કાર્ય કાળમાં.

મારી અકાળ ઈચ્છાને તું આધીન થયેલ છે

મથામણે  અને ભાગ્યે

પૃથ્વીના ભાગ લેવાનું તેં પસંદ કરેલ છે,

જગતી શું જડાયેલા

મનુષ્યો ઉપરે છે તું દયાભાવે  ભરી લળી

ને સાહ્ય આપવા માટે બાજુા એ તું વળેલ છે, 

કરવાનો પરિત્રાણ સેવ્યો તીવ્રાભિલાષ તેં,

તેથી હું મુજ હૈયા  શું હૈયું તારું

સજું છું તુજ હૈયાના ગાઢ ભાવાનુરાગથી

ને મારી ઝૂંસરી દિવ્ય દીપ્તિમંતી તારા આત્મા પરે ધરું.

અધુના તુજમાં મારા ચમત્કારી વ્યવસાયો કરીશ હું.

મારા દૈવતના દોરો વડે તારા હું બાંધીશ સ્વભાવને,

તારા આત્માતણાં અંગો હું આણીશ મારા આનંદને વશે

ને મારી સૌ સંમુદાની તને ગ્રંથિ હું બનાવીશ જીવતી, 

અને રચીશ તારામાં મારું ધામ સ્ફટિકોપમ ગૌરવી.

દિનો તારા બની જાશે બાણ મારાં શકિતનાં ને પ્રકાશનાં,

રાત્રિઓ તુજ તારાએ ખચ્યાં થાશે રહસ્યો મુજ મોદનાં 

ને મારાં વાદળાં સર્વ ગૂંચવાઈ તારા અલકમાં જશે,

ને વસંતો બધી મારી મુખે તારે પામી સંલગ્નતા જશે.

ઓ સૂર્ય-શબ્દ ! પૃથ્વીના આત્માને તું જ્યોતિ પ્રત્યે ઉઠાવશે,

જીવનોમાં મનુષ્યોના પ્રભુને અવતારશે;

પૃથિવી બનશે મારી કર્મ-શાલા અને ગૃહ,

મારી જીવનની વાડી વાવવા દિવ્ય બીજને.

જયારે પૂરું થશે તારું કાર્ય સર્વ માનવી કાળની મહીં

ત્યારે માનસ પૃથ્વીનું જ્યોતિર્ધામ બની જશે,

અને જીવન પૃથ્વીનું વૃક્ષ એક વધતું સ્વર્ગની પ્રતિ,

અને શરીર પૃથ્વીનું પ્રભું કેરું પુણ્યાલય બની જશે.

મર્ત્ય અજ્ઞાનમાંહેથી પામી જાગૃતિ માનવો

પ્રકાશિત બની જાશે રશ્મિએ શાશ્વતાત્મના

ને સૂર્યોન્ન્યની મારા મહિમાએ વિચારોમાંહ્ય એમના,

હૈયામાં એમના લ્હેશે માધુરી મુજ પ્રેમની,

કર્મોમાં એમનાં મારી શકિત કેરી ચમત્કાર પ્રેરણા.

મારો સંકલ્પ તેઓના દિવસોનો અભિપ્રાય બની જશે;

તે માટે કાજ ને મારા વડે, મારી મહીં જીવન ધારશે.

હૈયે મારી સૃષ્ટિ કેરી રહસ્યમયતાતણા

ચૈત્ય-આત્માતણું તારા નાટક ભજવીશ હું,

લાંબી આખ્યાયિકા તારી અને મારી હું આલેખીશ અદભુતા.

પીછો લઈશ હું તારો શતાબ્દીને પટે પટે;

તારા શિકારમાં પ્રેમ નીકળ્યો છે વિશ્વ વિસ્તારમાં થઈ,

અજ્ઞાનનું કરી આઘું અવગુંઠન રક્ષતું,

ને મારા દીપ્ર દેવોનો આડો અંતરાય દૂર કરી દઈ

જોઈશ કે ન કો રૂપ તને આવૃત રાખશે

મારા દિવ્યાભિલાષથી.

મારી જીવંત આંખોથી ક્યાંયે  છટકશે ન તું.

તારા શોધી કઢાયેલા આત્મા કેરી દિગંબર દશામહીં

જે છે તે સર્વની સાથે નગ્ન એકાત્મતામહીં,

તારા માનવતા કેરા વાઘાઓ ઊતરી જતાં,

કરતાં પડદો આઘો ગાઢ આડો માનવીય વિચારનો,

પ્રત્યેક મનને દેહ ને હૈયા શું તું એકાત્મ બની જતાં,

સારી પ્રકૃતિની સાથે,

આત્મા ને પ્રભુની સાથે તું એકાત્મ બની જતાં,

તારા એકલ આત્મામાં

ઉપસંહાર સાધીને ગૂઢ મારા જગત્  તણો,

હું તારી ભીતરે સ્વામી બનીશ મુજ વિશ્વનો,

ને વિશ્વ પામશે તુંમાં હું જે છું તે સમસ્તને.

વસ્તુઓ ધારશે તું સૌ, જેથી પામે પલટો સર્વ વસ્તુઓ,

ભરી તું સર્વને દેશે મહિમાથી મારા ને મુજ મોદથી,

તું સૌને મળશે મારા ચિદાત્માથી કાયાપલટ સાધતા.

મારાં આંનત્યથી ઊર્ધ્વે સમાક્રાંત થયેલ તું,

તથા અસીમતાઓની મહીં નીચે પ્રકંપતી,

મારાથી મૃગિતા મારા મન કેરા

ભીંત આડે નથી એવા અફાટમાં,

મહાસાગરના જેવી બનેલી તું

મારા પ્રાણતણા ઊર્મિ-ઉછાળમાં,

તરતી ને વિલોપાતી છલંગોએ  ભર્યા બે સાગરો વચે,

બ્હારની મુજ પીડાઓ ને માધુર્યો  રહેલાં મુજ અંતરે,

તેમને સાધનો કરી,

પામતી મુજ આનંદ પરસ્પર વિરુદ્ધમાં

વર્તનારાં મારાં રહસ્યની મહીં

તું પ્રત્યેક શિરા દ્વારા મને ઉત્તર આપશે.

વશીભૂત કરી દેશે દૃષ્ટિ એક દોડતા તુજ શ્વાસને,

કર્મોએ ચક્કરે હૈયું તારું હંકારશે તને,

મન તારું દેશે પ્રેરણાઓ જવાલા દ્વારા વિચારની,

મળવાને મને ઘોર ગર્તમાં ને ભેટવા શિખરો પરે

મને સંવેદવા ઝંઝાવેગે તેમ જ શાંતિમાં

ને મને અર્પવા પ્રેમ ઉદાત્તાત્મામહીં તેમ જ દુષ્ટમાં,

રૂપાળી વસ્તુઓમાં ને ડારતી કામનામહીં.

તું નારકી વ્યથાઓને મારું ચુંબન માનશે,

સ્વર્ગના સુમનો મારે સ્પર્શે મનાવશે તને.

મારાં સૌથી ઘોર છદ્મો મારાં આકર્ષણોને આણતાં  થશે.

સ્વરમાં તરવારોના તને સંગીત પામશે.

પીછો સુંદરતા લેશે તારો જવાલાતણા હાર્દમહીં થઈ.

નક્ષત્રગોલકો કેરાં ભ્રમણોની મહીં તું જાણશે મને

ને ભેટો કરશે મારો અણુઓની મહીં તું ઘૂમરીતણા.

ચકરાતાં બળો મારા વિશ્વ કેરાં

મારા નામતણું તેડું તારી પાસે પુકારશે.

આહલાદ ઝમશે નીચે મારા ચંદ્ર સુધાંશુથી,

મારી સુગંધ જૂઈની જાળમાં ઝાલશે તને,

સૂર્યમાંથી તને મારી આંખડી અવલોકશે.

આરસી તું પ્રકૃતિના ગુપ્ત આત્માતણી બની

મારા આનંદના છૂપા હૈયાને પ્રતિબિંબશે,

તારા-મઢી કિનારીના મારા શુદ્ધ પ્યાલામાં પદ્મના લઈ

મારું વિશુદ્ધ માધુર્ય પી ઊંડે તું ઉતારશે.

તારી છાતી પરે મારા ધરી હાથ ડરામણા

કરાલતમ ઝંખાઓ કેરા  સ્રોત્રોતણી મહીં

નહેલા સત્ત્વને તારા બલાત્કારે વશીભૂત કરીશ હું.

તું શોધી કાઢશે એકમાત્ર કંપિત સૂરને

ને મારા સર્વ રાગોનું બનીને બીન બાજશે,

ને પ્રેમના સમુદ્રોમાં મારી ફેનલ ઊર્મિ તું

ઉછાળા મારતી જશે.

મહાવિપદની મારી પકડેયે તારે માટે બની જશે

મારા પ્રહર્ષનું રૂપ વિપરીત કસોટીએ ચઢાવતું :

સ્વરૂપે દુઃખના મારું મુખ છૂપું તને સ્મિત સમર્પશે :

મારું નિર્ઘ્રુણ સૌન્દર્ય અસંક્ષિપ્ત

અસહ્ય અપરાધોમાં વિશ્વના તું તારી અંદર ધારશે,

કાળનાં ક્રૂર ને કાળાં કુકર્મોની તળે તું કચરાયલી

મારા પ્રહર્ષના સ્પર્શ કેરી મત્ત મુદાને સાદ પાડશે.

તારા જીવનને માટે બધા જીવો દૂત મારા બની જશે;

તારા મિત્રતણા હૈયા પર મારી પ્રત્યે ખેંચાઈ આવતા,

મળવાને મને બેળે પ્રેરાયેલા આંખોમાં તુજ શત્રુની,

માગણી કરશે મારી જીવો મારા તારા હૃદય પાસથી.

સંકોચ પામશે  ના તું તારા કોઈ પણ બાંધવ જીવથી.

નિઃસહાયપણે સર્વ પ્રત્યે આકૃષ્ટ તું થશે.

તને જોઈ જનો લ્હેર હસ્ત મારા પ્રહર્ષના,

લહેશે શોક્પીડામાં પગલાંઓ વિશ્વની સંમુદાતણા,

એનો તુમુલ આઘાત જિંદગીની તેમની અનુભૂતિમાં

બે વિરોધી વસ્તુઓની પરસ્પર સ્પૃહામહીં.

તારે પ્રેમે સ્પૃષ્ટ હૈયા મારા આહવાનને ઉત્તર આપશે,

તારા કંઠતણા આવિષ્કારકારી સ્વરભારોતણી મહીં

પુરણું કાઢશે શોધી સંગીત ગોલકોતણું,

ને સમીપતરે મારી તું છે તેથી તેઓ આવી પહોંચશે:

બની વિમુગ્ધ સૌન્દર્યે તારા આત્મસ્વરૂપના

લેશે આશ્લેષમાં તેઓ દેહ મારો તારા ચૈત્યાત્મની મહીં,

સુણશે જીવને તારે સૌન્દર્ય મુજ હાસ્યનું,

જેનાથી મેં બનાવ્યાં  છે

વિશ્વોને તે મહાનંદ રોમહર્ષ જાણશે.

છે તારી પાસ તે સર્વ અવરોના  સુખને અરથે હશે,

છે તું તે સર્વ હોવાનું એક મારા હસ્તની માલકીતણું.

હર્ષ રેડીશ હું તારા દ્વારા કલશથી યથા,

ધુમાવીશ તને મારા રથ જેમ પથથી પથની  પરે,

વાપરીશ તને મારી અસિ જેમ ને વિણા જેમ માહરી,

તારી પર બજાવીશ સંગીતોના સૂર મારા વિચારના.

ને તું જયારે કાંપમાના હશે સર્વા મુદાથકી,

ને સર્વ વસ્તુઓ સાથે  રે'શે એકાત્મતામહીં,

ત્યારે હું જીવતા મારા અગ્નિઓની

તારે માટે નહીં કસર કૈં કરું,

પરંતુ તુજને ન્હેર બનાવીશ મારી અકાલ શકિતની.

મારા નિગૂઢ સાન્નિધ્યે આગે દોરી હતી તને

જોકે ભાન તને તેનું હતું નહીં,

પૃથ્વીના મૂક હૈયામાં ઉદભવી તું હતી તેહ સમાથકી

દોરી 'તી જિંદગી, દુ:ખ અને કાળ, સંક્લ્પ, મૃત્યુમાં થઇ,

આઘાતો મધ્યમાં બાહ્ય અને મૌનો મધ્યમાં ભીતરોતણાં,

દીક્-કાળના દેખાતા નિગૂઢ મારગો પરે

દોરી 'તી પ્રકૃતિ સારી સંતાડી જે રાખે તે અનુભૂતિએ.

મારા માર્ગણમાં પૂઠે લઇ મારી ગ્રહી લે જન જે મને

બંદીવાન મારો તે જાય છે બની :

એ હવે તું શીખવાની તારા હૈયાતણાં સ્પંદન પાસથી.

સેવ પ્રેમ સદાયે, ઓ પ્રભુ કેરી દાસી સુંદરરૂપિણી !

રાશ મારી બની જા તું વિશ્વવ્યાપક પ્રેમની.

મારા પ્રહર્ષના વ્યાપ્ત થતા પાશ કેરો ફંદો બનેલ ઓ !

તારી જાળે ઝાલાયેલા જીવને તું જોરજુલમથીય દે

આનંદ સૃષ્ટિના મિષ્ટ ને અગાધિત ઐક્યનો ,

પ્રેરે એને બલાત્કારે

લેવા આલિંગને મારી એકતાઓ અનેકશ:,

ને પાર વણનાં મારાં સ્વરૂપોને

ને મારા દિવ્ય ચૈત્યોને લેવા આશ્લેષની મહીં.

મન હે ! શાશ્વતી શાંતિ વડે તું પરિપૂર્ણ થા;

શબ્દ હે ! અમર સ્તોત્રગાનમાલા ગજાવ તું :

મિનારો હેમનો ઊભો થયો છે , છે જન્મ્યું બાલક જવાલનું .

" હૈયે તારે સ્પૃહા જેની તેની સાથે જીવને અવતીર્ણ થા.

ઓ સત્યવાન ! ઓ શુભ્ર સાવિત્રી ! મેં ઉભેયને

પુરણા કાળથી તારાઓ તળે મોકલેલ છે,

અકાલ જગને યુગ્મ શકિતઓ છો પ્રભુની ઉભયે તમે,

અસીમ આત્મથી બંધ રખાયેલાં વાડથી બદ્ધ સૃષ્ટિમાં,

પ્રભુને લાવતા નીચે અચેતન ઉજાશમાં,

જીવોને જગતી કેરા ઉદ્ધારીને લઇ જતાં.

પ્રભુ જ્યાં નવ દેખાતો અને માત્ર નામ એક સુણાય જ્યાં,

જ્ઞાન જ્યાં સપડાયું છે મન કેરી હદોમહીં

ને પ્રાણ કામના કેરી જાળે જ્યાં ઘસડાય છે

ને જડ દ્રવ્ય આત્માને છુપાવે છે એની જ નિજ દૃષ્ટિથી,

તું મારી શકિત છે કામ કરનારી

પૃથ્વી  કેરું ભાગ્ય ઊંચે ચઢાવવા,

મારું સ્વરૂપ આરોહ કરનારું વિશાળા ઢળની પરે

બે પરકોટિઓ વચ્ચે આત્મા કેરી રાત્રિની દિનની તથા.

ને સત્યવાન છે મારો આત્મા જેહ અજ્ઞાન રાત્રિમાંહ્યથી,

પ્રાણ ને મન ને ઊર્ધ્વ પ્રકૃતિની બૃહત્તાને વટાવતો

આરોહી જાય છે સર્વથકી ઉચ્ચ જ્યોતિ પ્રત્યે અકાલની,

જાય છે ચલતા કાલે છુપાયેલી મારી શાશ્વતતા પ્રતિ,

અવકાશતણે વંકે કપાયેલી મારી નિઃસીમતા પ્રતિ. 

એણે પાછળ છોડેલા મહિમા પ્રતિ એ ચઢે,

પોતે પતિત છે જ્યાંથી તે સૌન્દર્ય અને આનંદની પ્રતિ,

દિવ્ય સૌ વસ્તુઓ કેરા સામીપ્યે ને માધુર્યે અધિરોહતો ,

અસીમ જ્યોતિની પ્રત્યે, અમેય જીવન પ્રતિ,

ચઢે આસ્વાદ લેવાને ગહનોનો અનિર્વાચ્ચ-મુદાતણાં,

પામવા અમૃત-સ્પર્શ અને સ્પર્શ અનંતનો.

આત્મા એ મુજ છે જેહ ફંફોળે પશુની મહીં

પ્હોંચવા માનવી કેરી ઊંચાઈઓ વિભ્રાજં ત વિચારની

અને નિકટતા સત્ય કેરી સર્વોચ્ચતાતણી.

છે વર્ધમાન એ દેવ માનવી જીવનોમહીં

ને પૃથ્વીના આત્મ કેરાં સ્વરૂપોને કલેવરે,

પૃથ્વી કેરી અવિધાની મહીંથી છે પ્રકૃતિની મહોર્મિએ

આત્મા મનુષ્ય કેરો એ ચઢતો પ્રભુની પ્રતિ.

ઓ સાવિત્રી ! તું મારી આત્મ-શક્તિ છે,

આવિષ્કાર છે સૂર મારા અમર શબ્દોનો,

મુખ છે સત્ય કેરું તું માર્ગો ઉપર કાળના

પ્રભુ પ્રત્યે જતા પંથો  નિર્દેશંતું જીવોને મનુષ્યજાતિના.

પ્રગાઢ વનની વાટે પડે જેમ ઝાંખું કિરણ ચંદ્રનું

તેમ આત્માતણા છન્ન શૃંગથી વિરલ પ્રભા

જડતત્ત્વતણી પૂરેપૂરી  અચેત નીંદરે

પડતી હોય જ્યાં સુધી,

ને અર્ધ-જ્યોતિમાં હોય મન અર્ધ-સત્યો મધ્યે પ્રવર્તતું,

ને માત્ર માનુષી પ્રેમ માનુષી ઉર જણતું,

ને હોય જિંદગી શકિત ઠોકરાતી ને અપૂર્ણત્વથી ભરી,

ને દેહ ગણતો હોય દિનો નિજ અનિશ્ચિત,

ત્યાં સુધી તું જન્મ લેશે માનવીની સંદિગ્ધ ઘડીઓમહીં

આત્માની દિવ્યતા ઢાંકી રાખતાં રૂપની મહીં,

ને સૂર્ય વાદળાંમાંથી

પ્રકટે છે તેમ પૃથ્વીતણા શંકા કરતા વાયુમાં થઇ

ફાટી નીકળતો મારો મહિમા બતલાવશે,

મહિમા જવલતો યા તો વિરલા આંતરાગ્નિ શો, 

અને મારા નામહીન પ્રભાવથી

ભરશે તું જીવનો માનવોતણાં.

વળી વિલોકશે તેઓ ઊર્ધ્વે શૃંગો ઉપરે પ્રભુનાં યથા,

પ્રભુને માણશે તેઓ પરિવ્યાપક વાયુ શો,

અને અચલ આધારે તેમ તેઓ ઠરશે પ્રભુની પરે.

ને વળી તગશે ચિત્ત પરે શૃંગિત સોમ શો

આત્માનો મહિમા બીજચંદ્ર જેવો પાંડુર વ્યોમની મહીં

અને પ્રભુતણી પ્રત્યે માનવીના જનારા માર્ગની પરે

એના જીવનને જ્યોતિ સમર્પશે.

પરંતુ પ્રભુના પારમહીં આથી વધારે છે છુપાયલું

જે એક દિન પોતાનું મુખ ગુપ્ત  પ્રકાશશે.

અત્યારે મન ને એનું રશ્મિ સંદિગ્ધ છે બધું,

મન છે દેહ ને પ્રાણ કેરો  નેતા,

રથ છે ચૈત્ય-આત્માનો ચલાવાતો વિચારથી,

વહી રાત્રિ વિષે જાતો ભાસ્વંત ભમનારને

દૃશ્યો પ્રત્યે દૂર કેરી અનિશ્ચત ઉષાતણાં,

અંત પર્યંત આત્માના અગાધ અભિલાષના,

કેવલ સત્ય ને પૂર્ણ સંમુદાના એના સ્વપ્નતણી પ્રતિ.

છે મહત્તર નિર્માણો, મન જેની કલ્પના ન કરી શકે,

જે ઉત્ક્રાંત થતા માર્ગ કેરે કૂટ નિર્ધારિત કરાય છે,

જે માર્ગ હાલ ખેડે છે યાત્રી અજ્ઞાનમાં રહી,

પછીના પગલાનું જયાં  નિજ એને ન ભાન ને

નથી જ્ઞાન સ્વ-લક્ષ્યનું.

છે અગ્નિ એક આવેલો શિખાગ્રે  ભુવનોતણા,

છે ધામ એક આવેલું જ્યોતિનું શાશ્વતાત્મની .

અનંત સત્ય છે એક, કેવલા એક શકિત છે.

આત્મા કેરું મહા-ઓજ છદ્મવેશો નિજ દૂર ફગાવશે;

એનું માહાત્મ્ય લ્હેવાશે રૂપ દેતું વિશ્વના ગતિ-માર્ગને.

પડદા વણના સ્વીય રશ્મિઓમાં થશે દર્શન એહનું,

અચિત્ ની રાત્રિમાંહેથી સિતારો એક ઊગતો,

પરા પ્રકૃતિને શુંગે આદિત્ય અધિરોહતો.

પરિત્યાગ કરી શંકાસ્પદ મધ્યમ માર્ગનો

થોડાક કરશે ઝાંખી ચમત્કારક મૂલની,

અને થોડાક તારામાં લહેશે ગૂઢ શકિતને,

મળવા વળશે તેઓ અનામી ચરણધ્વનિ,

જતા સાહસિકો એ જે પ્રવેશાર્થે બલવત્તર વાસરે.

પરિબદ્ધ કરી દેતા મન કેરા વિસ્તાતોમાંહ્યથી ચઢી

શોધી એ કાઢશે જંગી યોજના જગતીતણી,

માંડશે પગલાં તેઓ સત્ય-ઋત-બૃહત્ મહીં.

ગુપ્ત શાશ્વતતાઓને તું સમક્ષે એમની પ્રકટાવશે

અનંત્યોનો સ્મુચ્છવાસ આવિર્ભૂત ન હજીય ના,

જે આનંદે રચ્યું વિશ્વ તેનું કોક પ્રહર્ષણ,

ઘસારો કો ઓજ કેરો પ્રભુની સર્વશકિતનો,

કો રશ્મિપુંજ સર્વજ્ઞ રહસ્યમયતાતણો.

પરંતુ પ્રભુની જયારે ઘડી નિકટ આવશે

ત્યારે શકિતમતી માતા ધારશે જન્મ કાળમાં,

અને માનવ માટીમાં જન્મ પ્રભુતણો થશે

માનવી જિંદગીઓએ તારી સજ્જ કરેલાં રૂપની મહીં.

તે પછી સત્ય સર્વોચ્ચ આપશે મનુજાતને.

મનોમયાત્મની પાર આત્મા એક રહેલ છે,

બહુ રૂપે ઢળાયેલો એક અપરિમેય એ,

બહુસંખ્યક જે એક રૂપ તેની ચમત્કૃતિ.

છે એક ચેતના જેને સ્પર્શી ન શકતું મન,

વાણી મનતણી જેને ઉચ્ચારી શકતી નથી,

કે વિચાર ન એનો જે અભિવ્યક્ત કરી શકે.

એનું ધામ ધરાએ ના ને ના કેન્દ્ર મનુષ્યમાં,

છતાંયે મૂળ છે જેહ સઘળી વસ્તુઓતણું

જે વિચારાય છે ને જે કરાય છે,

સૃષ્ટિનો ને સૃષ્ટિ કેરાં કર્મોનો ઉત્સ જેહ છે.

એમાંથી સઘળું સત્ય અહીં ઉત્પન્ન થાય છે,

છે સૂર્યબિંબ એ ભગ્ન મનનાં કિરણોતણું,

અનંતતાતણું આભ વરસાદ વિભુનો વરસાવતું,

છે એ અસીમ આહવાન આપે છે જે મનુષ્યને

આત્માને ઉલ્લસાવવા,

વિશાળું લક્ષ્ય જેનાથી બને ન્યાય્ય એના પ્રયત્ન સાંકડા,

મહાનંદતણો અલ્પ જે એ આસ્વાદ મેળવે 

તે માટેની નહેર એ.

કેટલાક બનાવાશે ભાજનો મહિમાતણાં,

વાહનો શાશ્વતાત્માની સંપ્રકાશંત શકિતનાં.

આ છે ઉચ્ચ અગ્રદૂતો, કાળના મુખ્ય નાયકો,

મહાન મુકિતદાતાઓ ધરા શું બદ્ધ ચિત્તના,

માનવી મૃત્તિકા કેરા અત્યુદાત્ત એ રૂપાંતરકારકો,

આદ્ય બાલક જન્મેલા નવીના દેવજાતિના.

મૂર્ત્તિમંતી દ્વયી શકિત પ્રભુનાં દ્વાર ખોલશે,

નિત્યકાલીન વિજ્ઞાન પૃથ્વી કેરા કાળને સ્પર્શ અર્પશે.

મર્ત્ય માનવની મધ્યે પરમાનુષ જાગશે

ને પ્રકાશે આણશે એ છૂયેલા અર્ધ-દેવને,

કે ઈશ-જ્યોતિ ને ઈશ-શકિતમાં વૃદ્ધિ પામશે

ગુહામાં ગૂઢ જે દેવ તેનું પ્રાકટ્ય સાધતો.

તે પછી પૃથિવી સ્પર્શ પામશે પરમાત્મનો,

જ્યોતિર્મય અને ખુલ્લું એનું રૂપ પરાત્પર

મનને ને હૃદયને પ્રભાસ્વંત બનાવશે,

ને ભાગવત સંકેતો કેરી દિવ્ય અક્ષરમાલિકા વડે

રહસ્યમયતા એની અનિર્વાચ્ચ પ્રકારની

જિંદગી ને કર્મ દ્વારા વ્યાખ્યાબદ્ધ બનાવશે.

એનો જીવંત વિશ્વાત્મા,

મિટાવી દઈને દોર મૃત્યુ ને વેદનાતણો,

ભૂંસી નાખી અવિદ્યાનાં વિધિસૂત્રો

ઊંડા સૌન્દર્યના અર્થે અને ગુપ્ત આશયે જિંદગીતણા,

ઘેરી લેશે અમૃતાર્થે સજ્જ થયેલ જીવને,

અનંતતાતણાં મોજાં દૃષ્ટિ એની વિલંઘતી

પાછી પ્રકૃતિને દેશે પૂર્વ કેરી એની જીવનની મુદા,

લુપ્ત આનંદની હૈયા-ધબકો છંદને લયે,

પોકાર પરમાનંદ કેરો ભૂલી જવાયેલો,

ને નૃત્ય વિશ્વ-સર્જન્તી આદિમા સંમુદાણું. 

અંતર્યામી બની જાશે સાક્ષી પ્રભુ વિરાજતો      

બહુપાંખડીઓવાળા પદ્મના નિજ આસને,

નિષ્કર્મ નિજ આત્માને અને મૌન શકિતને અવલોકતો

સનાતનતણે  ધર્મે પૃથિવીની પ્રકૃતિને પ્રશાસતો,

મનીષીરૂપ એ વિશ્વ અચિત્ કેરું જગાડતો,

કેન્દ્રે અચલ એ એક આનંત્યોનું અનેકશ;

કાળ-સિંધુ કને એના સહસ્ર સ્તંભ પે ખડા

મંદિરાન્તર રાજતો.

શરીરી આત્મ તે બાદ પ્રભુ કેરો બની એક વિચાર ને

બની સંકલ્પ જીવશે,

બની એની દિવ્યતાનું છદ્મ વા પરિધાન વા,

ઓજાર એક ને ભાગીદાર એના પ્રભાવનો,

કે બિંદુ એક કે રેખા અંકાયેલી અનંતમાં,

અવિનાશીતણું વ્યક્ત સ્વરૂપ વા.

અતિમાનસ વિજ્ઞાન બની ઉત્સે જશે એના સ્વભાવનો,

સનાતનતણું સત્ય

વિચારો ને કર્મ એનાં રૂપબદ્ધ બનાવશે,

સનાતનતણું સત્ય

બનશે જ્યોતિ એની ને એને માર્ગ બતાવશે.

પલટાશે પછી સર્વ, ચમત્કારી વ્યવસ્થા આવશે પછી

યંત્રવત્ ચાલતા વિશ્વથકી ક્યાંય બઢી જતી.

જાતિ એક મહૌજસ્વી  બની જાશે નિવાસી મર્ત્ય લોકની. 

દિપ્ત પ્રકૃતિ-શૃંગોએ, આત્માની ભૂમિકા પરે

પરમાનુષ પુરુષ

બની જીવનનો રાજા નિજ રાજ્ય ચલાવશે,

બનાવી પૃથિવી દેશે પ્રાયઃ સ્વર્ગ-સખી, સ્વર્ગસમોવડી,

અજ્ઞાન જન-હૈયાને જશે દોરી પ્રભુ ને સત્યની પ્રતિ,

ને એની મર્ત્યતાને એ દેવરૂપ પ્રત્યે ઊંચે ઉઠાવશે.

પરિબદ્ધ કરી દેતી સીમાઓથી શકિત એક વિમોચિતા,

છે ધકેલાયલી જેની ઊંચાઈ ઊર્ધ્વની પ્રતિ

મૃત્યુ કેરી ભૂખડી પ્હોંચ પારમાં,

એવી જે જિંદગી તેના શિરોભાગો

જવલેશે અમૃતાત્માના વિચારોએ,

આક્રાંત જ્યોતિએ થાશે અંધકાર એની આધાર-ભૂમિનો.

પછી ઉત્કરાંત થાનારા કાળની પ્રક્રિયામહીં

આકર્ષી સર્વ લેવાશે એકમાત્ર એવી આયોજનામહીં,

દિવ્ય સંવાદિતા ધર્મ પૃથ્વી કેરો બની જશે,

સૌન્દર્ય અથ આનંદ

એની જીવનની રીતિ ઢાળે નવીન ઢાળશે :

હશે શરીર સુધ્ધાંમાં સ્મૃતિ દેવાધિદેવની,

મર્ત્યતાથી હઠી પાછી જશે પ્રકૃતિ, અગ્નિઓ

આત્માના દોરશે પૃથ્વી કેરી અંધક શકિતને;

આણશે જ્ઞાન ઊંચેરી સત્ય કેરી સમીપતા

અભીપ્સાને સેવનારા વિચારમાં.

અતિમાનસ વિજ્ઞાન જ્યોતિ માટે વિશ્વને માગશે હકે,

પ્રભુના પ્રેમથી મુગ્ધ હૈયાને પુલકાવશે,

શિરે પ્રકૃતિના ઊંચા કરાયેલા જ્યોતિનો તાજ મૂકશે,

ને એના અચલાધારે સ્થાપશે રાજ્ય જ્યોતિનું.

પૃથ્વીની પાસ જે સત્ય છે તેનાથી સત્ય એક મહત્તર

પૃથ્વી કેરો બની ચંદરવો જશે

ને એની સૂર્યની જ્યોતિ રેલશે એ મનના મારગો પરે;

શકિત એક અવિભ્રાંતા જશે દોરી વિચારને.

દેખતું એક વિક્રાંત ઓજ રાજ્ય ચલાવશે

જિંદગીની અને કર્મતણી પરે,

પાર્થિવ હૃદયો અગ્નિ પેટાવાશે અમૃતરૂપનો.

જાગશે એક ચૈત્યાત્મા અચિત્ ના ગૃહની  મહીં;

પ્રભુ-દર્શનનું પુણ્યધામ મન બની જશે,

ઓજાર બનશે દેહ અત:સ્ફુરિત જ્ઞાનનું

ને જીવન બની જાશે ન્હેર દૃશ્યમાના ઈશ્વર-શકિતની.

સારી પૃથ્વી બની જાશે વ્યક્ત ધામ પરાત્મનું,

દેહ ને જિંદગી જેને જરાયે ન છુપાવતાં,

અજ્ઞાન મન કેરુંયે ન જરાયે છુપાવતું;

ભૂલ ના કરતો હસ્ત ઘટના ને ક્રિયાને ઘાટ આપશે.

આંખો આત્માતણી જોશે આંખો દ્વારા નિસર્ગની,

શકિત આત્માતણી સ્થાન લઇ લેશે શકિત કેરું નિસર્ગની.

આ વિશ્વ પ્રભુનું દૃશ્યમાન જાશે બની ઉઘાનનું ગૃહ,

પૃથ્વી બની જશે ક્ષેત્ર અને શિબિર ઈશનું,

મનુષ્ય મર્ત્યતાને ને દેહધારી નિજ ભંગુર ભાવને

મંજુારી આપવાનું વીસરી જશે.

વિશ્વ આ તોડશે સીલ પોતાના ગૂઢ અર્થની,

સૃષ્ટિની પ્રક્રિયા દેશે પલટાવી પુરાણો નિજ મોખરો,

શ્રેણી આરોહતી એક અજ્ઞ ક્રમવિકાસની

કરશે મુક્ત પ્રજ્ઞાન એના પાયા નીચે શૃંખલબદ્ધ જે.

આત્મા સ્વામી બની જાશે પોતાની જગતીતણો,

રૂપ કેરી તમોગ્રસ્ત સ્થિતિમાં ના હવે લેશે છુપાયલો,

અને પ્રકૃતિ પોતાનો કર્મ-ધારો વિપરીત બનાવશે,

પ્રકાશે આણશે બાહ્ય જગત્ સત્ય

પોતે જેને અવગુંઠિત છે કર્યું;

પ્રચ્છન્ન પ્રભુને સર્વે વસ્તુઓ પ્રકટાવશે,

આત્માની જ્યોતિ ને શકિત કેરો આવિર્ભાવ સર્વેય સાધશે,

કરશે ગતિ પોતાના ભાગ્ય પ્રત્યે સુખ ને શિવશાંતિના.

વિરોધી શકિત કો રાખે પકડી નિજ રાજ્યને

ને કરે હકથી દાવો સત્તા ઉપર નિત્યની

અને મનુષ્ય ના પાડે નિજ ઉચ્ચ અને અધ્યાત્મ ભાવિની,

તે છતાં વસ્તુઓમાનું સત્ય વિજય પામશે.

કેમ કે સર્વને સિદ્ધ કરે છે તે કાળની કૂચની મહીં

પુરુષોત્તમ-સંકલ્પ કેરી હોરા અવશ્યમેવ આવશે:

વળે છે સર્વ ને લે છે વળાંકો પૂર્વનિશ્ચિત

એના લક્ષ્યોતણી પ્રતિ

માર્ગે પ્રકૃતિના નક્કી કરાયેલા, જવું જ્યાં અનિવાર્ય છે,

થયો આરંભ વિશ્વોનો ત્યારથી જે આદેશિત થયેલ છે

સર્જાયેલી વસ્તુઓના ઊંડા હાર્દિક ગર્ભમાં:

વળી સર્વોચ્ચ સિદ્ધિ શો મૃત્યુ કેરો અંત સુધ્ધાંય આવશે,

મૃત્યુ અજ્ઞાનનું થશે.

પરંતુ પ્હેલવ્હેલાં તો ઉચ્ચ સત્યે

પૃથ્વી ઉપર પોતાના મૂકવા પાય જોઈએ,

ને સનાતનની જ્યોતિ પ્રત્યે ઇપ્સા રાખવી જોઈએ જને,

ને એનાં સર્વ અંગોએ બ્રહ્ય કેરો માણવો સ્પર્શ જોઈએ,

ને આખા જીવને એના

સેવવી જોઈએ આજ્ઞા એક આંતર શકિતની.

થશે આ પણ; કેમ કે

નવું જીવન આવશે,

જે હશે પારચૈતન્ય કેરું એક કલેવર,

પરા પ્રકૃતિનાં મોટાં સામર્થ્થોનું  સહજ ક્ષેત્ર જે હશે:

સંસ્થાન સત્યનું દેશે બનાવી એ પૃથ્વીની જડ ભૂમિને,

અજ્ઞાનનેય એ પારદર્શી જામો બનાવશે

અને એની આરપાર સત્ય કેરાં શુભ્ર અંગો પ્રકાશશે

સત્ય પ્રકૃતિને માથે સૂર્યરૂપ બની જશે

ને એનાં પગલાંઓને સત્ય માર્ગ બતાવશે

ને સત્ય તાકશે ઊંચે ગર્તોમાંથી એના પાતાલલોકના.

બની પ્રકૃતિનો રાજા જન્મ લેશે અતિમાનસપૂરુષ

ત્યારે સાન્નિધ્યથી એના

પલટાશે નવે રૂપે જડદ્રવ્યતણું જગત્ :

અગ્નિ એ સત્યનો દેશે પ્રકટાવી તમિસ્રામાં  નિસર્ગની,

લાદશે એ ધરિત્રીની પર ધર્મ સત્ય કેરો મહત્તર;

વળશે માનવી સુધ્ધાં આત્માના સાદની પ્રતિ.

જાગ્રત ગુપ્ત પોતામાં રહેલી શક્યતા પ્રતિ,

જે સુષુપ્ત સ્વ-હૈયામાં તે સર્વ પ્રતિ જાગ્રત,

ને રચાઈ ધરા જયારે

ને અજ્ઞ જગને જયારે અધિવાસ આત્માએ નિજનો કર્યો

ત્યારે પ્રકૃતિનો જે સૌ હતો અર્થ તેહની પ્રતિ જાગ્રત,

અભીપ્સા રહેશે એ સત્ય માટે,

પ્રભુ ને પરમાનંદ માટે રે'શે અભીપ્સતો.

વ્યાખ્યાતા જે વધારે દિવ્ય ધર્મનો,

ને ઓજાર પરમોચ્ચ પ્રયોજને,

તે ઉચ્ચતર કોટિનો આત્મા એક

નમશે ઊર્ધ્વ ઉદ્ધારી લેવા માટે મનુષ્યને.

પોતાની તુંગતાઓની પ્રત્યે આરોહવા માનવ માગશે.

નિમ્નના સત્યને સત્ય ઊર્ધ્વનું અવબોધશે;

મૂક પૃથ્વીય ચૈતન્યવંતી શકિત બની જશે.

આત્માનાં શિખરો અને

પાયો પ્રકૃતિનો ગુપ્ત પૃથક્ નિજ રહસ્યની

સમીપે કરશે ગતિ

ને પરસ્પરને એક દેવતાને સ્વરૂપે અવબોધશે.

જડદ્વવ્યતણી દૃષ્ટિ દ્વારા આત્મા બહાર અવલોકશે

ને જડદ્વવ્ય આત્માના મુખને કરશે છતું.

એકભાવ પછી થાશે માનવી ને અતિમાનસ-માનવી

ને આખી પ્રુથિવી જાશે બની એકમાત્ર જીવન જીવતી.

લોકસમૂહ સુધ્ધાંયે સુણશે દિવ્ય સૂરને

ને અંતરસ્થ આત્માની સાથે સંબંધ બાંધવા

વળશે એહની પ્રતિ

અને પ્રયતશે આજ્ઞા પાળવાને ઉચ્ચ અધ્યાત્મ ધર્મની :

પૃથ્વી આ ઊઠશે હાલી ઉદાત્ત પ્રેરણો વડે,

દેવ જે ગુપ્ત છે તેને લેશે પ્રકૃતિ ઓળખી.

ઝાઝા જનોય કો એક પ્રતિ-ઉત્તર આપશે,

પ્રભુ કેરા ધસારાનો મહિમા દિપ્ત ઝીલશે

ને પ્રચંડ ટકોરાઓ અદૃષ્ટ દ્વારા પે થતા.

સ્વર્ગીયતર આવેગ

માણસોનાં જીવનોને ઊર્ધ્વ પ્રત્યે ઉઠાવશે,

એમનાં માનસો ભાગ અનિર્વાચ્ય જ્યોતિ-પુંજે પડાવશે,

માણશે એમનું હૈયું અગ્નિ ને પરમા મુદા,

પૃથ્વીલોકતણા પિંડો ચૈત્યાત્માના ભાનવાળા બની જશે;

બદ્ધ-દાસો મર્ત્યતાના વિનિર્મુક્ત નિજ બંધોથકી થશે,

માત્ર જે માણસો છે તે વૃદ્ધિ પામી અધ્યાત્મ-પુરુષો થશે

અને મૂગી દિવ્યતાને જાગરૂક નિહાળશે.

સ્પર્શશે પ્રકૃતિ કેરાં શિખરોને અંત-સ્ફુરંત જ્યોતિઓ,

ને આવિષ્કારથી ક્ષુબ્ધ ઊંડાણો એહનાં થશે:

સત્ય બની જશે નેતા એમનાં જીવનોતણો,

વિચાર,વાચ ને કર્મ થશે સત્ય વડે આદિષ્ટ એમનાં,

લહેશે જાતને તેઓ ઊંચકાઈ સમીપતર સ્વર્ગની,

દેવોથી માત્ર થોડાક નીચા તેઓ જાણે પોતે રહ્યા ન હો.

કેમ કે જ્ઞાન પોતાના સ્રોતો દિપ્ત નિમ્નમાં પ્રવહાવશે,

ને નવે જીવને કંપ્ર અંધારેલું માનસેય બની જશે

ને આદર્શતણી આગે પેટાવશે, પ્રદીપશે,

વળશે છટકી જાવા મર્ત્ય અજ્ઞાનમાંહ્યથી.

હદો અજ્ઞાનની પાછી હઠી જશે,

સંખ્યામાં વધતા જાતા જીવો જ્યોતે પ્રવેશશે,

ગૂઢ હોતાતણો સાદ સુણવાનાં દિપ્ત પ્રેરિત માનસો,

ઓચિંતી આંતર જવાળે જિંદગીઓ ભભૂકશે,

હૃદયો બનશે મુગ્ધ અનુરાગે દિવ્ય આનંદની પરે,

ઈચ્છા સાથે ઈશ કેરી માનવેચ્છા તાલ ને મેળ સાધશે, 

પૃથગ્ -ભાવી સ્વરૂપો આ આત્માની એક્તાતણી

પામશે અનુભૂતિઓ,

દિવ્ય સંવેદના કેરી શકિત જાશે બની આ ઇન્દ્રિયોતણી,

માંસમાટી અને નાડીયંત્ર એક દિવ્ય અદભુત હર્ષને

લહેવાને શકિતમાન બની જશે,

ન દેહો મર્ત્ય સામર્થ્થ ધારશે અમૃતત્વનું.

સેન્દ્રિયતત્વની જાળે અને કોશે

દિવ્ય એક શકિતનો સ્રોત્ર ચાલશે

ને શ્વાસોચ્છવાસ ને વાણી ને ક્રિયાનો કાર્યભાર ઉપાડશે

ને સર્વ ચિંતનો સૂર્યોનો પ્રકાશ બની જશે,

પ્રત્યેક લાગણી રોમહર્ષ દિવ્ય બની જશે,

વારે વારે વિભાવંતી ઉષા આંતર આવશે

ને સૂતા મન કેરાં એ સદના અજવાળશે;

ઓચિંતી સંમુદા એક ધાવમાન થશે પ્રત્યેક અંગમાં

અને પ્રકૃતિને દેશે ભરી એક સાન્નિધ્યે શકિતમત્તર.

આ પ્રકારે થશે ખુલ્લી પ્રુથિવી દિવ્યતા પ્રતિ

ને સામાન્ય સ્વભાવોયે સુવિશાળું ઊર્ધ્વ ઉત્થાન માણશે,

આત્માના રશ્મિએ કૃત્યો સામાન્ય અજવાળશે

ને ભેટો દેવતા કેરો પામશે એ સામાન્ય વસ્તુઓમહીં.

જગતી જીવશે ગુપ્ત પ્રભુને પ્રકટાવવા,

લઇ સ્વહસ્તમાં લેશે આત્મા લીલા મનુષ્યની,

જીવન પૃથિવીનું આ બનશે દિવ્ય જીવન."

સૂક્ષ્મ સંગીત કેરું એ તાલામાન શમી ગયું,

અજ્ઞાત ભુવનોને તલહીન આકાશોને વટાવતો

તરતા, પ્લવતા એક ત્વરમાણ પ્રપાત શો

તારા માફક સાવિત્રી કેરો ચૈત્યાત્મ ઊતર્યો.

અપાર્થિવ સિતારોના હાસ્યના ધ્વનિની વચે

સુણ્યા એણે આસપાસ નામહીન આવજોને પુકારતા,

અસંખ્યાત સ્વરો કેરો સૂર એ વિજયી હતો.

એના મેળાપને માટે વૃન્દ  આવ્યું હસતા વાયુઓતણું.

અંતતતાતણો ભાર વહ્યો એણે, અને લહ્યો

સંક્ષોભ અંતરિક્ષીય આખાય અવકાશનો.

એનો પીછો લઇ એના નિપાતે એક આવતું

મુખ માધુર્યથી પૂર્ણ દૂરારાધ્ય એની ઉપર જે હતું

તે કો એક યુવાના મુખ શું હતું,

હતું પ્રતીક એ આંખે ન જોવાતી સર્વ સુંદરતાતણં,

ભભકાદાર રંગોએ ભર્યો મયૂર-પિચ્છનો

માથે એને હતો મુકૂટ શોભતો

ફ્રેમ નીલમની આસપાસ હોય એવો અભાસ આપતો,

હૈયાને કરતું ક્ષુબ્ધ હાસ્ય જે એ મુખે હતું

તેહ અતર્પ્ય  આનંદ પ્રત્યે આકર્ષતું હતું,

સાવિત્રીના ચિદાત્માના આશ્લેષોને વિલાસમુખ આપતું.

આકારે બદલાયેલું ને છતાંયે એનું એ જ પ્રહર્ષણે

શ્યામ સુન્દર એ એક નારી-મુખ બની ગયું,

ચંદ્રમાએ ચકાસંતી રાત્રિ જેવું

તારા-રત્ને ખચેલા જ્યાં હોય મેઘ નિરુદ્દેશ વહ્યે જતા,

એનામાં મહિમાદીપ્તિ હતી છાયે છવાયલી,

અને ઊંડાણમાં એના ઝંઝાવાત ભર્યા હતા,

એ સંકલ્પે હતી ઉગ્ર અને પ્રેમે વિભીષણા.

આત્માના કો તીવ્ર ભાવ ભર્યા આંતર તત્વથી,

જેમાં અંધ મુદામગ્ન જિંદગાની સમુદભવી

તે આંખોએ કામ એને સોંપ્યું આ પૃથિવીતણા

ઘૂમરીઓ લઇ ધૂમંત નૃત્યનું.

રહી 'તી ઊતરી નીચે સાવિત્રી હર્ષથી ભરી,

જેમ સંતુષ્ટ હસ્તોમાં બાલ રાખે પકડી કો શકુંતને

તેમ નીચે ઉતારેલો આત્મા એણે ધર્યો 'તો સત્યવાનનો;

સાવિત્રીનો મુગ્ધ આત્મા સપ્રયત્ન પોતાના ગ્રાહમાંહ્યથી

કાળના અંત પર્યંત એને છોડી દેવાને માગતો ન 'તો,

રહસ્યમય આનંદ કેરા ફળ-સમાનને

બલિષ્ઠ બાથમાં લેતા નિજાત્મામાં હતો રાખેલ એહને,

વસંત-હૃદયે જેમ હોય ફૂલ છુપાયલું

તેમ વિયુક્ત ના થાય એ પ્રકારે ચૈત્યાત્મા સત્યવાનનો

એણે આણ્યો હતો ખેંચી પોતાના એ પ્રચંડ અવપાતમાં.

નીચે ઊતરતી'તી એ ત્યારે સ્વર્ગો અદૃશ્ય ત્યાં

એની પાસે થઇ ઊડી જતાં 'તાં વૃંદ વૃંદમાં .

પછી પૃથ્વીતણા સર્વ અંધ આકર્ષણે  નિકટતા વડે

નીચે ઊતરતા હર્ષતણો વેગ ભયંકર પ્રમાણમાં

વધાર્યો બલ દાખવી.

ચઢે ચક્કર એવા એ વેગ કેરા ઉતારે ભાન ભૂલતી,

ઘૂમરાતી, ડૂબતી ને પરાભૂત એ અદૃશ્ય થઇ ગઈ,

સ્વર્ગના તરુથી નીચે ખરેલા ને ઘૂમતા પર્ણના સમી

ફેલાયેલી અચિત્તામાં જેમ કો એક પલ્લવે;

આતિથેયી સ્નિગ્ધતાએ લીધી એને લઇ અંતરની ભણી

ચમત્કારક ઊંડાણો કેરા આશ્ચર્યની મહીં,

એની ઉપર અંધારું પ્રૌઢ પાંખોતણું ઢાંકણ શું પડ્યું

ને એક માતને હૈયે સાવિત્રી ગરકી ગઈ.

પછીથી કાળને સાવધાન જોતી અકાળા એક ભૂમિથી

બ્રહ્યાત્મ  એક પ્રારબ્ધ પર દૃષ્ટિ સ્થિર કરી,

ને પસાર થતા જોયા યુગો એની અંત વગરની ક્ષણે.

હતું હજીય સૌ સ્તબ્ધ  દેવોના મૌનની મહીં.

ભાવીદર્શી ક્ષણે વ્યાપ્ત હતો કીધો અસીમ અવકાશને

અને નાખ્યાં હતાં એણે ત્વરમાણ જતા કાળતણે ઉરે

સનાતનતણી કેરી હીરક જ્યોતિને,

બીજ કિરમજી એક પ્રભુની સુખશાંતિનું;

અમર પ્રેમનો દૃષ્ટિપાત આંખ થકી થયો.

મૃત્યુથી મુક્ત નેત્રોએ બ્હાર જોયું એક અદભુત આનને; 

અવિનાશી રહસ્યોને રક્ષનારો

દેખાયો હસ્ત સોનેરી આગળાઓ ખસેડતો.

પરંતુ મૌન દેવોનું જ્યાં પસાર થયું હ્તું

ત્યાં સ્પંદહીનતામાંથી જન્મેલા કો સામંજસ્યે મહત્તર

કર્યાં ચકિત ઝાંખતાં હૃદયોને મોદ ને માધુરીથકી,

એક મહામુદાથી ને હાસ્યથી ને પુકારથી.

શકિત એક નથી નીચે, સુખે એક પોતાનું ધામ મેળવ્યું.

અનંત પરમાનંદ વિશાળી વસુધા પરે

ગયો વ્યાપી પાંખો નિજ પ્રસારતો.