वेद-रहस्य

Sri Aurobindo symbol
Sri Aurobindo

Essays on the Rig Veda and its mystic symbolism, with translations of selected hymns. These writings on and translations of the Rig Veda were published in the monthly review Arya between 1914 and 1920. Most of them appeared there under three headings: The Secret of the Veda, 'Selected Hymns' and 'Hymns of the Atris'. Other translations that did not appear under any of these headings make up the final part of the volume.

Sri Aurobindo Birth Centenary Library (SABCL) The Secret of the Veda Vol. 10 582 pages 1971 Edition
English
 PDF     On Veda
Sri Aurobindo symbol
Sri Aurobindo

Essays on the Rig Veda and its mystic symbolism, with translations of selected hymns. These writings on and translations of the Rig Veda were published in the monthly review Arya between 1914 and 1920. Most of them appeared there under three headings: The Secret of the Veda, 'Selected Hymns' and 'Hymns of the Atris'. Other translations that did not appear under any of these headings make up the final part of the volume.

Hindi Translations of books by Sri Aurobindo वेद-रहस्य 985 pages 1971 Edition
Hindi Translation
Translators:
  Jagannath Vedalankar
  Abhaydev Vedalankar
  Dharmaveer Vedalankar
 PDF    LINK

अग्निदेवका एक वैदिक स्तोत्र

 

 वैश्व दिव्य शक्ति एवं संकल्पका सूक्त1

 

वया इदग्ने अग्नयस्ते अन्ये त्वे विश्वे अमृता मादयन्ते ।

वैश्वानर नाभिरसि क्षितीनां स्थूणेव जनाँ उपमिद् ययन्थ ।।

 

(अग्ने) हे अग्नि ! (अन्ये अग्नय: ते वया: इत्) अन्य ज्वालाएँ तेरे तनेकी शारवाएँमात्र हैं । (त्वे विश्वे अमृता: मादयन्ते) सब देव तुझमें ही अपना हर्षोन्मादपूर्ण आनन्द प्राप्त करते हैं । (वैश्वानर) हे विश्वव्यापी देव ! तू (क्षितीनां नाभि: असि) पृथिवी-लोकों और उनके निवासियोंकी नाभि है । तू (जनान्) सभी उत्पन्न मनुष्योंको (स्थूणा इव) एक स्तम्भकी तरह (ययन्थ) वशमें करता है और (उपमित्) उन्हें आश्रय देता है ।

मूर्धा दिवो नाभिरग्नि: पृथिव्या अथाभवदरती रोदस्यो: ।

तं त्वा देवासोऽजनयन्त देवं वैश्वानर ज्योतिरिदार्याय ।।

 

(अग्नि:) दिब्धज्वालारूप अग्नि (दिव: मूर्धा) द्युलोकका मस्तक और (पृथिव्या: नाभि:) पृथिवीकी नाभि है (अथ) और वह (रोदस्यो: अरति: अभवत्) एक ऐसी शक्ति है जो द्युलोक और पृथिवीलोक दोनोंमें कार्यरत एवं गतिशील है । (वैश्वानर) हे वैश्वानर ! (देवास:) देवोंने (तं त्वा देवम् अजनयन्त) उस तुझ देवको जन्म दिया जिससे कि तू (आर्याय ज्योति: इत्) आर्यके लिए ज्योति बन सके ।

आ सूर्ये न रश्मयो ध्रुव्रासो वैश्वानरे दधिरेऽग्ना वसूनि ।

या पर्वतेष्योषधीष्वप्सु या मानुषेष्यसि तस्य राजा ।।

 

(सूर्ये ध्रुवास: रश्मय: न) जैसे सूर्यमें स्थिर रश्मियाँ दृढ़तासे स्थित होती है उसी प्रकार (वसूनि) समस्त कोष (वैश्वानरे अग्ना) इस विश्व-

_________

1. वैश्वानर अग्निके प्रति नोधा गौतमके एक सूक्त (ऋ. मंडल 1 सूक्त 59 )से

२५४


व्यापी देव और ज्वावालारूप अग्निमें (आ दधिरे) स्थापित हैं । (तस्य राजा असि) तू उन सब ऐश्वर्योंका राजा है (या ओषधीषु पर्वतेषु अप्सू) जो पृथिवीकी ओषधियों, पर्वतों और जलोंमें हैं, [ तस्य राजा असि ] उन सब संपदाओंका भी राजा है (या मानुषेषु) जो मनुष्योंमें हैं ।

बृहती इव सूनवे रोदसी गिरो होता मनुष्यो न दक्ष: ।

स्वर्वते सत्यशुष्माय पूर्वीर्वेश्वानराय नृतमाय यह्वी: ।।

 

(रोदसी) द्युलोक और पृथिवीलोक ऐसे बढ़ते हैं (सूनवे बृहती इव) मानो पुत्रके लिए बृहत्तर लोक हों । वह (होता) हमारे यज्ञका पुरोहित है और (दक्ष: मनुष्य: न गिर:) विवेकशील कृउशलतासे संपन्न व्यक्तिकी तरह हमारी वाणियोंको गाता है । (नृतमाय वैश्वानराय) वह इस परम बलशाली देव वैश्वानरके लिए गाता है जो अपने साथ (स्वर्वते पूर्वी: यह्वी:) सूर्यलोकके प्रकाशकों और उसकी अनेकों बलशाली धाराओंको लाता है क्योंकि (सत्यशुष्माय) उसका बल सत्यका बल है ।

दिवश्चित्ते बृहतो जातवेदो वैश्वानर प्र रिरिचे महित्वम् ।

राजा कृष्टीनामसि मानुषीणा युधा देवेभ्यो वरिवश्चकर्थ ।।

 

(वैश्वानर) हे विश्वव्यापी देव ! (जातवेद:) हे सब उत्पन्न वस्तुओके ज्ञाता ! (ते महित्वम्) तेरी अतिशय महिमा (बृहत: दिव: चित् प्र रिरिचे) महान् द्युलोकको आप्लावित कर उससे भी ऊपर चली जाती है । (कृष्टीनां मानुषीणां राजा असि) तू श्रम करनेवाले मानव प्राणियोंका राजा है । (युधा) युद्धके द्वारा तूने (देवेम्य: वरिव: चकर्थ) देवोंके लिए परम कल्याणका निर्माण किया है ।

वैश्वानरो महिम्ना विश्वकृष्टिर्भरद्वाजेषु यजतो विभावा ।

शातवनेये शतिनीभिरग्नि: पुरुणीथे जरते सूनृतावान् ।।

 

(वैश्वानर:) यह है विश्वव्यापी देव जो (महिम्ना) अपनी महिमासे (भरत्-वाजेषु विश्वकृष्टि:) समस्त प्रजाओंमें ज्ञान, बल व कर्मकी प्राप्तिके लिए श्रम करता है । यह (यजत: विभावा) यज्ञका देदीप्यमान स्वामी (शतिनीभि: अग्नि:) सैकड़ो ऐश्वर्योंसे युक्त ज्वाला है । (सूनृतावान्) यही है वह जिसके पास सत्यकी वाणी है । *

_________

* ऋ. 1 .59 के पहले पांच और 7वें मन्त्रका भावानुवाद । --अनुवादक

२५५

 









Let us co-create the website.

Share your feedback. Help us improve. Or ask a question.

Image Description
Connect for updates