The Upanishads

Shikshavalli

Chapter One

हरिः ॐ ॥ शं नो मित्रः शं वरुणः । शं नो भवत्वर्यमा । शं न इन्द्रो बृहस्पतिः । शं नो विष्णुरुरुकमः ॥ नमो ब्रह्मणे । नमस्ते वायो । त्वमेव प्रत्यक्षं ब्रह्मासि । त्वामेव प्रत्यक्षं ब्रह्म वदिष्यामि । ऋतं वदिष्यामि । सत्यं वदिष्यामि । तन्मामवतु । तद्वक्तारमवतु । अवतु माम् । अवतु वक्तारम् । ॐ शान्तिः शान्तिः शान्तिः ॥

Hari OM. Be peace to us Mitra. Be peace to us Varuna. Be peace to us Aryaman. Be peace to us Indra and Brihaspati. May far-striding Vishnu be peace to us. Adoration to the Eternal. Adoration to thee, O Vayu. Thou, thou art the visible Eternal and as the visible Eternal I will declare thee. I will declare Righteousness! I will declare Truth! May that protect me! May that protect the speaker! Yea, may it protect me! May it protect the speaker. OM! Peace! Peace! Peace!

Chapter Two

ॐ शीक्षां व्याख्यास्यामः । वर्णः स्वरः । मात्रा बलम् । साम सन्तानः । इत्युक्तः शीक्षाध्यायः ॥

OM. We will expound Shiksha, the elements. Syllable and Accent, Pitch and Effort, Even Tone and Continuity; in these six we have declared the chapter of the elements.

Page 317

Chapter Three

सह नौ यशः । सह नौ ब्रह्मवर्चसम् । अथातः संहिताया उपनिषदं व्याख्यास्यामः । पञ्चस्वधिकरणेषु । अधिलोकमधिज्यौतिषमधिविमधिप्रजमध्यात्मम् । ता महसंहिता इत्याचक्षते ।

अथाधिलोकम् । पृथिवी पूर्वरुपम् । द्यौरुत्तररुपम् । आकाशः सन्धिः । वायुः सन्धानम् । इत्यधिलोकम् ॥

अथाधिज्यौतिषम् । अग्निः पूर्वरुपम् । आदित्य उत्तररुपम् । आपः सन्धिः । वैद्युतः सन्धानम् । इत्यधिज्यौतिषम् ।

अथाधिविद्यम् । आचार्यः पूर्वरुपम् । अन्तेवास्युत्तररुपम् । विद्या सन्धिः । प्रवचनं सन्धानम् । इत्यधिविद्यम् ।

अथाधिप्रजम् । माता पूर्वरुपम् । पितोत्तररुपम् । प्रजा सन्धिः । प्रजननं सन्धानम् । इत्यधिप्रजम् ।

अथाध्यात्मम् । अधरा हनुः पूर्वरुपम् । उत्तरा हनुरुत्तररुपम् । वाक् सन्धिः । जिह्वा सन्धानम् । इत्यध्यात्मम् ।

इतीमा महासंहिताः । य एवमेता महासंहिता व्याख्याता वेद । सन्धीयते प्रजया पशुभिः । ब्रह्मवर्चसेनान्नाद्येन सुवर्ग्येण लोकेन ॥

Together may we attain glory, together to the radiance of holiness. Hereupon we will expound next the secret meaning of Sanhita whereof there are five capitals. Concerning the Worlds: Concerning the Shining Fires: Concerning the Knowledge: Concerning Progeny: Concerning Self. These are called the great Sanhitas.

Now concerning the Worlds. Earth is the first form, the heavens are the second form; ether is the linking; air is joint of the linking. Thus far concerning the Worlds.

Next concerning the Shining Fires. Fire is the first form, the Sun is the latter form; the waters are the linking; electricity is the joint of the linking. Thus far concerning the Shining Fires.

Next concerning the Knowledge. The Master is the first form, the disciple is the latter form. Knowledge is the linking. Exposition is the joint of the linking. Thus far concerning the Knowledge.

Next concerning Progeny. The mother is the first form; the father is the latter form, Progeny is the linking, act of procreation is the joint of the linking. Thus far concerning Progeny.

Page 318

Next concerning Self. The upper jaw is the first form; the lower jaw is the latter form; speech is the linking; the tongue is the joint of the linking. Thus far concerning Self.

These are the great Sanhitas. He who knows thus the great Sanhitas as we have expounded them, to him are linked progeny and wealth of cattle and the radiance of holiness and food and all that is of food and the world of his high estate in heaven.

Chapter Four

यश्छन्दसामृषभो विश्वरुपः । छन्दोभ्योऽध्यमृतात्सम्बभूव । स मेन्द्रो मेधया स्पृणोतु । अमृतस्य देव धारणो भूयासम् । शरीरं मे विचर्षणम् । जिह्वा मे मधुमत्तमा । कर्णाभ्यां भूरि विश्रुवम् । ब्रह्मणः कोशोऽसि मेधया पिहितः । श्रुतं मे गोपाय ।

आवहन्ती वितन्वाना । कुर्वाणा चीरमात्मनः । वासांसि मम गावश्च । अन्नपाने च सर्वदा । ततो मे श्रियमावह । लोमशां पशुभिः सह स्वाहा ।

आ मा यन्तु ब्रह्मचारिणः स्वाहा ।
वि मा यन्तु ब्रह्मचारिणः स्वाहा ।
प्र मा यन्तु ब्रह्मचारिणः स्वाहा ।
दमायन्तु ब्रह्मचारिणः स्वाहा ।
शमायन्तु ब्रह्मचारिणः स्वाहा ।
यशो जनेऽसानि स्वाहा ।
श्रेयान् वस्यसोऽसानि स्वाहा ।
तं त्वा भग प्रविशानि स्वाहा ।
स मा भग प्रविश स्वाहा ।
तस्मिन् सहस्त्रशाखे । नि भगाहं त्वयि मृजे स्वाहा ।
यथापः प्रवता यन्ति । यथा मासा अहर्जरम् । एवं मां ब्रह्मचारिणोः धातरायन्तु सर्वतः स्वाहा ।
प्रतिवेशोऽसि । प्र मा भाहि । प्र मा पद्यस्व ।

The bull of the hymns of Veda whose visible form is all this Universe, he above the Vedas who sprang from that which is deathless, may Indra increase unto me intellect for my strengthening. O God, may I become a vessel of immortality. May my

Page 319

body be swift to all works, may my tongue drop pure honey. May I hear vast and manifold lore with my ears. O Indra, thou art the sheath of the Eternal and the veil that the workings of brain have drawn over Him; preserve whole unto me the sacred lore that I have studied.

She brings unto me wealth and extends it, yea, she makes speedily my own raiment and cattle and drink and food now and always; therefore carry to me Fortune of much fleecy wealth and cattle with her. Swaha!

May the Brahmacharins come unto me. Swaha!

From here and there may the Brahmacharins come unto me. Swaha!

May the Brahmacharins set forth unto me. Swaha!

May the Brahmacharins attain self-mastery. Swaha!

May the Brahmacharins attain to peace of soul. Swaha!

May I be a name among the folk! Swaha!

May I be the first of the wealthy! Swaha!

O Glorious Lord, into that which is thou may I enter. Swaha!

Do thou also enter into me, O shining One. Swaha!

Thou art a river with a hundred branching streams, O Lord of Grace, in thee may I wash me clean. Swaha!

As the waters of a river pour down the steep, as the months of the year hasten to the old age of days, O Lord that cherisheth, so may the Brahmacharins come to me from all the regions. Swaha!

O Lord, thou art my neighbour, thou dwellest very near me. Come to me, be my light and sun.

Page 320

Chapter Five

भूर्भुवः सुवरिति वा एतास्तिस्त्रो व्याहृतयः । तासामु ह स्मैतां चतुर्थी माहाचमस्यः प्रवेदयते । मह इति । तद् ब्रह्म । स आत्मा । अङ्गान्यन्या देवताः ।

भूरिति वा अयं लोकः । भुव इत्यन्तरिक्षम् । सुवरित्यसौ लोकः । मह इत्यादित्यः । आदित्येन वाव सर्वे लोका महीयन्ते ।

भूरिति वा अग्निः । भुव इति वायुः । सुवरित्यादित्यः । मह इति चन्द्रमाः । चन्द्रमसा वाव सर्वाणि ज्योतींषि महीयन्ते ।

भूरिति वा ऋचः । भुव इति सामानि । सुवरिति यजूंषि । मह इति ब्रह्म । ब्रह्मणा वाव सर्वे वेदा महीयन्ते ।

भूरिति वै प्राणः । भुव इत्यपानः । सुवरिति व्यानः । मह इत्यन्नम् । अन्नेन वाव सर्वे प्राणा महीयन्ते ।

ता वा एताश्चतस्त्रश्चतुर्धा । चतस्त्रश्चतस्त्रो व्याहृतयः । ता यो वेद । स वेद ब्रह्म । सर्वेऽस्मै देवा बलिमावहन्ति ॥

Bhur, Bhuvar and Suvar, these are the three Words of His naming. Verily, the Rishi Mahachamasya made known a fourth to these, which is Mahas. It is Brahman, it is the Self, and the other gods are his members.

Bhur, it is this world; Bhuvar, it is the sky; Suvar, it is the other world: but Mahas is the Sun. By the Sun all these worlds increase and prosper.

Bhur, it is Fire; Bhuvar, it is Air; Suvar, it is the Sun; but Mahas is the Moon. By the Moon all these lights of heaven¹ increase and prosper.

Bhur, it is the hymns of the Rig-veda; Bhuvar, it is the hymns of the Sama; Suvar, it is the hymns of the Yajur; but Mahas is the Eternal. By the Eternal all these Vedas increase and prosper.

Bhur, it is the main breath; Bhuvar, it is the lower breath; Suvar, it is the breath pervasor; but Mahas is food. By food all these breaths increase and prosper.

These are the four and they are fourfold;—four Words of His naming and each is four again. He who knows these knows the Eternal, and to him all the Gods carry the offering.

Page 321

Chapter Six

स य एषोन्तर्हृदय आकाशः । तस्मिन्नयं पुरुषो मनोमयः । अमृतो हिरण्मयः । अन्तरेण तालुके । य एष स्तन इवावलम्बते । सेन्द्रयोनिः । यत्रासौ केशान्तो विवर्तते । व्यपोह्य शीर्षकपाले ।

भूरित्यग्नौ प्रतितिष्ठति । भुव इति वायौ । सुवरित्यादित्ये । मह इति ब्रह्मणि । आप्नोति स्वाराज्यम् । आप्नोति मनसस्पतिम् । वाक्पतिश्चक्षुष्पतिः । श्रोत्रपतिर्विज्ञानपतिः । एतत्ततो भवति । आकाशशरीरं ब्रह्म । स्तायत्म प्राणारामं मन आनन्दम् । शान्तिसमृद्धममृतम् । इति प्राचीनयोग्योपास्स्व॥

Lo, this heaven of ether which is in the heart within, there dwells the Being who is all Mind, the radiant and golden Immortal. Between the two palates, this that hangs down like the breast of a woman, is the womb of Indra; yea, where the hair at its end whirls round like an eddy, there it divides the skull and pushes through it.

As Bhur He is established in Agni, as Bhuvar in Vayu, as Suvar in the Sun, as Mahas in the Eternal. He attains to the kingdom of Himself; He attains to the Lord of Mind; He becomes Lord of Speech, Lord of Sight, Lord of Hearing, Lord of the Knowledge. Thereafter this too He becomes,—the Eternal whose body is all ethereal space, whose soul is Truth, whose bliss is in Mind, who takes His ease in Prana, the Rich in Peace, the Immortal. As such, 0 son of the ancient Yoga, do thou adore Him.

Page 322

Chapter Seven

पृथिव्यन्तरिक्षं द्यौर्दिशोऽवान्तरदिशः । अग्निर्वायुरादित्यश्चन्द्रमा नक्षत्राणि । आप ओषधयो वनस्पतय आकाश आत्मा । इत्यधिभूतम् ।

अथाध्यात्मम् । प्राणो व्यानोऽपान उदानः समानः ।

चक्षुः श्रोत्रं मनो वाक्त्वक् । चर्म मांसं स्नावास्थि मज्जा । एतदधिविधायऋषिरवोचत् । पाङक्तं वा इदं सर्वम् । पाङ्क्तेनैव पाङ्क्तं स्पृणोतीति ॥

Earth, sky, heaven, the quarters and the lesser quarters; Fire, Air, Sun, Moon and the Constellations; Waters, herbs of healing, trees of the forest, ether and the Self in all; these three concerning this outer creation.

Then concerning the Self. The main breath, the middle breath, the nether breath, the upper breath and the breath pervasor;

Eye, ear, mind, speech and the skin; hide, flesh, muscle, bone and marrow. Thus the Rishi divided them and said, "In sets of five is this universe; five and five with five and five He relates."

Chapter Eight

ओमिति ब्रह्म । ओमितीदं सर्वम् । ओमित्येतदनुकृति र्ह स्म वा अप्यो श्रावयेत्याश्रावयन्ति । ओमिति सामानि गायन्ति । ओम् शोमिति शस्त्राणि शंसन्ति । ओमित्यघ्वर्युः प्रतिगरं प्रतिगृणाति । ओमिति ब्रह्मा प्रसौति । ओमित्यग्निहोत्रमनुजानाति । ओमिति ब्राह्मणः प्रवक्ष्यन्नाह ब्रह्मोपाप्नवानीति । ब्रह्मैवोपाप्नोति ॥

OM is the Eternal, OM is all this universe. OM is the syllable of assent: saying, 'OM! let us hear,' they begin the citation. With OM they sing the hymns of the Sama; with OM SHOM they pronounce the Shastra. With OM the priest officiating at the sacrifice says the response. With OM Brahma begins creation.² With OM one sanctions the burnt offering. With OM the Brahmin ere he expound the Knowledge, cries "May I attain the Eternal." The Eternal verily he attains.

Page 323

Chapter Nine

ऋतं च स्वाध्यायप्रवचने च । सत्यं च स्वाध्यायप्रवचने च । तपश्च स्वाध्यायप्रवचने च । दमश्च स्वाध्यायप्रवचने च । शमश्च स्वाध्यायप्रवचने च । अग्नयश्च स्वाध्यायप्रवचने च । अग्निहोत्रं च स्वाध्यायप्रवचने च । अतिथयश्च स्वाध्यायप्रवचने च । मानुषं च स्वाध्यायप्रवचने च । प्रजा च स्वाध्यायप्रवचने च । प्रजनश्च स्वाध्यायप्रवचने च । प्रजातिश्च स्वाध्यायप्रवचने च । सत्यमिति सत्यवचा राथीतरः । तप इति तपोनित्यः पौरुशिष्टिः । स्वाध्यायप्रवचने एवेति नाको मौद्गल्यः । तद्धि तपस्तद्धि तपः ॥

Righteousness with the study and teaching of Veda; Truth with the study and teaching of Veda; askesis with the study and teaching of Veda; self-mastery with the study and teaching of Veda. Peace of soul with the study and teaching of Veda. The household fires with the study and teaching of Veda. The burnt offering with the study and teaching of Veda. Progeny with the study and teaching of Veda. Joy of thy child's mother³ with the study and teaching of Veda. Children of thy children with the study and teaching of Veda—these duties. "Truth is first," said the truth-speaker, the Rishi, son of Rathitara. "Askesis is first," said the constant in austerity, the Rishi, son of Purushishta. "Study and teaching of Veda is first," said Naka, son of Mudgala. For this too is austerity and this too is askesis.

Chapter Ten

अहं वृक्षस्य रेरिवा । कीर्तिः पृष्ठं गिरेरिव । ऊर्ध्वपवित्रो वाजिनीव स्वमृतमस्मि । द्रविणं सवर्चसम् । सुमेधा अमृतोक्षितः । इति त्रिशङ्कोर्वेदानुवचनम् ॥

"I am He that moves the Tree of the Universe and my glory is like the shoulders of a high-mountain. I am lofty and pure like sweet nectar in the strong, I am the shining riches of the world, I am the deep thinker, the deathless One who decays not from the beginning." This is Trishanku's voicing of Veda and the hymn of his self-knowledge.

Page 324

Chapter Eleven

वेदमनूच्याचार्योऽन्तेवासिनमनुशास्ति ।

सत्यं वद । धर्म चर । स्वाध्यायान्मा प्रमदः । आचार्याय प्रियं धनमाहृत्य प्रजातन्तुं मा व्यवच्छेत्सीः । सत्यान्न प्रमदितव्यम् । धर्मान्न प्रमदितव्यम् । कुशलान्न प्रमदितव्यम् । भूत्यै न प्रमदितव्यम् । स्वाध्यायप्रवचनाभ्यां न प्रमदितव्यम् ।

देवपितृकार्याभ्यां न प्रमदितव्यम् । मातृदेवो भव । पितृदेवो भव । आचार्यदेवो भव । अतिथिदेवो भव । यान्यनवद्यानि कर्माणि । तानि सेवितव्यानि । नो इतराणि । यान्यस्माकं सुचरितानि । तानि त्वयोपास्यानि । नो इतराणि ।

ये के चास्मच्छ्रेयांसो ब्राह्मणाः । तेषां त्वयासनेन प्रश्वसितव्यम् । श्रद्धया देयम् । अश्रद्धयाऽदेयम् । श्रिया देयम् । ह्रिया देयम् । भिया देयम् । संविदा देयम् ।

अथ यदि ते कर्मविचिकित्सा वा वृत्तविचिकित्सा वा स्यात् । ये तत्र ब्राह्मणाः सम्मर्शिनः । युक्ता आयुक्ताः । अलूक्षा धर्मकामाः स्युः । यथा ते तत्र वर्तेरन् । तथा तत्र वर्तेथाः । अथाभ्याख्यातेषु । ये तत्र ब्राह्मणाः सम्मर्शिनः । युक्ता आयुक्ताः । अलूक्षा धर्मकामाः स्युः । यथा ते तेषु वर्तेरन् । तथा तेषु वर्तेथाः ।

एष आदेशः । एष उपदेशः । एषा वेदोपनिषत् । एतदनुशासनम् । एवमुपासितव्यम् । एवमु चैतदुपास्यम् ॥

When the Master has declared Veda, then he gives the commandments to his disciple.

Speak truth, walk in the way of thy duty, neglect not the study of Veda. When thou hast brought to thy Master the wealth that he desires, thou shalt not cut short the long thread of thy race. Thou shalt not be negligent of truth; thou shalt not be negligent of thy duty, thou shalt not be negligent of welfare; thou shalt not be negligent towards thy increase and thy thriving; thou shalt not be negligent of the study and teaching of Veda.

Thou shalt not be negligent of thy works unto the Gods or thy works unto the Fathers. Let thy father be unto thee as thy God and thy mother as thy Goddess whom thou adorest. Serve the Master as a God and as a God the stranger within thy dwelling. The works that are without blame before the people, thou shalt do these with diligence and no others. The deeds we have

Page 325

done that are good and righteous, thou shalt practise these as a religion and no others.

Whosoever are better and nobler than we among the Brahmins, thou shalt refresh with a seat to honour them. Thou shalt give with faith and reverence; without faith thou shalt not give. Thou shalt give with shame, thou shalt give with fear; thou shalt give with fellow-feeling.

Moreover if thou doubt of thy course or of thy action, then to whatsoever Brahmins be there who are careful thinkers, devout, not moved by others, lovers of virtue, not severe or cruel, even as they do in that thing, so do thou. Then as to men accused and arraigned by their fellows, whatsoever Brahmins be there who are careful thinkers, devout, not moved by others, lovers of virtue, not severe or cruel, even as they are towards these; so be thou.

This is the law and the teaching. These are the Commandments. In such wise shalt thou practise religion yea, verily, in such wise do ever religiously.

Chapter Twelve

शं नो मित्रः शं वरुणः । शं नो भवत्वर्यमा । शं न इन्द्रो बृहस्पतिः । शं नो विष्णुरुरुकमः । नमो ब्रह्मणे । नमस्ते वायो । त्वमेव प्रत्यक्षं ब्रह्मासि । त्वामेव प्रत्यक्षं ब्रह्मावादिषम् । ऋतमवादिषम् । सत्यमवादिषम् । तन्मामावीत् । तद्वक्तारमावीत् । आवीन्माम् । आवीद्वक्तारम् । ॐ शान्तिः शान्तिः शान्तिः ॥

Be peace to us Mitra. Be peace to us Varuna. Be peace to us Aryaman. Be peace to us Indra and Brihaspati. May far-striding Vishnu be peace to us. Adoration to the Eternal. Adoration to thee, O Vayu. Thou, thou art the visible Eternal and as the visible Eternal I have declared thee. I have declared Righteousness; I have declared Truth. That has protected me. That has protected the speaker. Yea, it protected me; it protected the speaker. OM! Peace! Peace! Peace!

Page 326